een 'globe' in elkaar gevouwen en geplakt kan worden.
Een daarvan is de The Tarquin Globe van Tarquin
Publications (1986) (in 1989 in Duitsland uitgebracht als
Globus zum Ausschneiden und Zusammenkleben van
uitgeverij Carlsen). Het eindresultaat van de zelfwerk-
zaamheid daarbij is een globe bestaande uit 72 vlakken;
de evenaar is een 12-hoek met zijden van 5 cm, wat een
'diameter' van ca. 20 cm opleverd. Het is verder uitge-
voerd met een instructieboekje, een voet met een laatje
voor dat boekje en een paar 'meetinstrumenten'. De
vouwlijnen zijn de meridianen en parallellen van elke
30ste graad. Behalve deze zijn alleen keerkringen en
poolcirkels ingetekend. De globe is staatkundig inge-
kleurd en in het Duits beschritt. Dezelfde globe is er
overigens ook als hemelglobe.
Als bijlage bij dit nummer van het Kartografisch Tijd-
schrift is de eenvoudiger uitgevoerde Skladaci glöbus
(Zelfbouwglobe) van Slovenskä Kartografia uit Bratis
lava (de hoofdstad van Slowakije, dat, zoals elke lezer
van het KT weet, een van de twee deelstaten van
Tsjecho-Slowakije is). (De kreet 'Urob si säm' op de
voorzijde betekent iets als: Maak het voor jezelf
Het eindresultaat (een vertaling van de Slowaakse hand-
leiding is hieronder afgedrukt) is even groot als die van
Tarquin: de evenaar is een achthoek met zijden van 7,5
cm. De globe telt 24 vlakken. De vouwlijnen verlopen
niet längs meridianen en parallellen. Dat kan ook moei-
lijk bij de gebruikte constructie, waarbij de poolstreken
gevormd worden door vijfhoeken. In constructief
opzicht is de tweede druk beter dan de eerste. Moest men
bij de eerste druk de dementen nog zeit uitknippen en
vouwen, bij de tweede druk heeft men de bladen voorge-
stanst en de vouwlijnen gestanst.
Kartografisch gezien is de Slowaakse globe veel beter.
Een globe dient er voor, zoals eerder gezegd, een begrip
te krijgen van de bolvorm van de aarde en de verdeling
van land- en wateroppervlak. Het weergeven van veel
Steden en Staatsgrenzen en politieke inkleuring schiet
dan ook zijn doel voorbij. Voor die informatie kan men
beter kaarten en atlassen gebruiken. De Slowaakse globe
heeft het voor dit doel meer geschikte 'orohydrografi-
sche' kaartbeeld: ingekleurd volgens hoogtezones
(grenzen achtereenvolgens 200, 2000, 3000 en 4000 m;
in zee 200, 2000 en 7000 m). Door deze inkleuring krijgt
de gebruiker een eenvoudig beeld van de uitstrekking
van bergketens, plateaus en midoceanische ruggen.
De toponiemen betreffen fysisch-geografische eenheden
(bergketens, rivieren, (schier)eilanden e.d.). Men had
zieh daarin nog verder kunnen beperken: eilandjes als
Bouvet en Heard in de zuidelijke poolzee hadden echt
niet van een naam voorzien behoeven te worden. Lands
grenzen en Steden komen niet voor.
Een open vraag is voor mij echter, of met een dergelijke
globe wel een goede ruimtelijke voorstelling verkregen
kan worden. Het 72-vlak van Tarquin benadert de bol
vorm aardig, maar is bijzonder moeilijk te maken. Het
24-vlak van Slovenskä Kartografia is eenvoudiger, maar
Staat daarom verder van de bolvorm af.
Met dergelijke globes is wel bereikt dat elke leerling een
eigen globe om te bestuderen heeft. En omdat hij/zij het
globetje zelf gemaakt heeft, gaat 't wellicht nog wat
langer mee ook.
Succes heeft het produkt in ieder geval wel. In 1989
verscheen de eerste druk van de Skladaci glöbus met een
oplage van 20.000. Reeds het volgende jaar verscheen de
tweede druk, thans 30.000 exemplaren! Met een inwo-
neraantal van 5 miljoen voor Slowakije betekent dat
1 globe per 100 inwoners!
Gebruiksaanwijzing voor de constructie van de
globe1
Het hebben van een globe is een droom van vele kin-
deren. We hebben voor jullie dit model van de aarde
gemaakt in de vorm van een zelfbouwpakket waarvan
jullie een globe kunnen maken.
Om het gemakkelijk te maken, heeft de globe de vorm
van een veelvlak, daarom wordt hij een polyedrische
globe genoemd. Jullie vinden daarop alle basisele-
menten van het aardoppervlak zoals op een echte globe.
Afzonderlijke continenten, eilanden, schiereilanden,
rivieren, meren, zeeen en oceanen zijn er op aangegeven.
Ook het coördinatenstelsel, inclusief de keerkringen en
de poolcirkels, ontbreekt niet. Verscheidenheid in hoog-
teverschillen van continenten en de diepte van vlakten is
tot uitdrukking gebracht met behulp van een kleurschaal
die is aangevuld met namen van gebergten, laagvlakten,
sommige vormen onder het zeeoppervlak enz.
De globe kan dienst doen als een eenvoudig en tegelij-
kertijd zeer duidelijk hulpmiddel dat in de eerste plaats
is bestemd voor de schoolgaande jeugd bij het vak aard-
rijkskunde. De constructie is niet ingewikkeld, maar
men moet wel nauwkeurig te werk gaan vooral bij de
constructie van de afzonderlijke delen.
Het pakket is samengesteld uit vier delen, A, B, C en D
die aan elkaar moeten worden geplakt. De delen dienen
te worden uitgeknipt, waarna het karton een beetje moet
worden gebogen en aan elkaar geplakt. De randen van
de delen zijn genummerd.
De in elkaar geplakte globe kun je ophangen aan een
touwtje of op een standaard zetten, die je kan vervaar-
digen van karton, triplex, hout, metaal of van een ander
vast materiaal.
Noot
1. Drs. Petr Dostal van de Faculteit der Ruimtelijke Weten-
schappen van de Universiteit te Amsterdam vertaalde voor
ons de tekst op de achterzijde, waarvoor onze hartelijke
dank.
Literatuiir
Bernleithner, E. (1958), Die Verwendung des Globus im
Unterricht. In: Der Globusfreund 7pp. 37-41.
Krogt, P.C.J. van der (1989), GlobiNeerlandici: Deproduktie
yan globes in de Nederlanden. Utrecht, (hoofdstuk 6: Globe-
gebruik en -gebruikers in de 17de eeuw).
Ormeling, F.J. (1978), Werken met atlas en kaart, deel 12: De
globe van de kast. In: De nieuwe Geografenkrant (sept. 1978),
pp. 19-20.
KT 1992.XVIII.3
51
