Het 'Reys-boeck van het rijcke Brasilien': Amerika op
kaarten in pamfletten omstreeks 1600
J.W.F. Voogt
Inleiding
Sinds enige tijd is een bibliografisch onderzoek gaande
naar kaarten, topografische prenten en portretten in
16e- en 17e-eeuwse pamfletten in Nederlandse verzame-
lingen. Dit onderzoek, dat plaatsvindt onder auspicien
van prof. Schilder en dat deel uitmaakt van Explokart,
een onderzoeksprogramma van de Faculteit der Ruimte-
lijke Wetenschappen aan de Rijksuniversiteit Utrecht,
beoogt niet uitsluitend een beschrijvende lijst samen te
stellen, maar steh zieh tevens ten doel inzicht te krijgen
in de illustratieve en informatieve doeleinden van het
beeldmateriaal, vooral ook in relatie tot de begeleidende
tekst.
In dit artikel wordt met enige beperkingen aandacht
geschonken aan de informatie, die het publiek van de
Verenigde Nederlanden over Amerika kreeg middels
pamfletten, zoals deze thans worden aangetroffen in
verzamelingen, die beschreven zijn in de catalogi door
Knüttel, Petit en Tiele.
Aan het eind van de 16e en in het begin van de 17e eeuw
zijn tientallen pamfletten betreffende Amerika ver
sehenen. Deze beschrijven reizen ernaartoe, ontdek-
kingen, hoedanigheden van het land, de volken, het kli-
maat, veroveringen, politieke belangen, zoals het nut en
de noodzaak van de Westindische Compagnie in de
strijd voor vrijheid tegen Spanje, de triomf van de ver-
overing van de Zilvervloot, de levensomstandigheden
aldaar en nog veel meer. Dit artikel beperkt zieh tot het
noemen van de pamfletten met kaarten en de poging het
verband tussen tekst en kaart aan de hand van een pam-
flet uit te werken.
Pamfletten en bijbehorende kaarten
1Spieghel der Spaensche tyrannye, in West Indien,
waerinne verhaelt wort de moordadighe, schandelijcke,
ende grouwelijcke feyten, die deselve Spanjaerden ghe-
bruyet hebben inde selve landen. Mitsgaders de beschrij-
vinghe vanden ghelegentheyt, zeden ende aert van
deselve Landen ende Volcken. In Spaenscher Talen
beschreven, door den E. Bisschop Don Fray Bartho-
lomo de las Casa, van S. Dominicas Oorde.
t'Amstelredam by Nicolaes Biestkens de Jonghe. Ende
men vintse te coop by Cornelis Claesz. MDXCVI.
in 4', 82 blz., behalve platen.
Bevat: [Kaartje van Noord- en Zuid-Amerika] [waar-
schijnlijk van Jodocus Hondius]. Kopergravure,
8,5 x 12,5 cm.
Knüttel 960
2. Histoire Dy Pays nomme Spitsberghe. Monstrant
comment qu'il est trouvee, son naturel et ses animauls,
avecques La triste racompte des maux, que nos
Pecheurs, ont en a souffrir des Anglois en Teste passee,
1613. Escrit par H.G.A. Et en apres une Protestation
contre les Angloys, etc.
En Amsterdam, a l'enseigne du Carte nautique [Hessel
Gerritsz.] MDCXIII.
in 4', 32 blz.
Bevat: [Kaart van de noordelijke zeeen van Groenland
tot en met Nova Zembla] [auteur F(?)]. Kopergra
vure, 16,5 x 25,5 cm.
Knüttel 2053
3. Journal Ofte Beschryvinghe van de wonderlicke
reyse, gedaen door Willem Cornelisz. Schouten van
Hoorn, in de jaren 1615. 1616. en 1617. Hoe hy
bezuyden de St rate van Magellanes een nieuwe Passagie
tot in de groote Zuydsee ontdeckt, en voort den ghe-
heelen Aerdkloot omgheseylt, heeft. Wat Eylanden,
vreemde volcken en wonderlicken avontueren hem ont-
moet zijn.
't Amsterdam, By Willem Jansz. [Blaeu].
in 4', 92 blz. en 8 kaarten
Bevat:
1[Wereldkaart in twee halfronden met randdeco-
ratie.] - Kopergravure, 16,0 x 23,0 cm.
2. Caerte van Porto Desire. Kopergravure,
15,0 x 21,0 cm.
3Caerte van Nieuwe Passagie bezuyden Strate Magel-
lani. - Kopergravure, 17,0 x 21,5 cm.
4. Caerte van Zuydzee. Kopergravure, 17,0 X 41,0
cm.
5. Caerte van Nova Guinea. Kopergravure,
15,5 x 27,5 cm.
6. Hoornse Eylandt. Kopergravure, 15,5 x 22,5
cm.
7. Cocos Eyland (verraders Eylandt). Kopergra
vure, 15,5 x 22,5 cm.
8. [Aanzicht vermoedelijk van Hoornse Eylandt]. -
Kopergravure, 15,5 x 22,5 cm.
Alle kaarten waarschijnlijk van Blaeu.
Knüttel 2494.
4. Missive. Daer in Kortelijck ende grondigh werdt ver-
toont, hoeveel de Vereenighde Nederlanden gheleghen is
KT 1992.XV111.3
7
