SCHOOLATLAS
BOS'
Geheele Aarde, tevens ingericht voor Handelsonderwijs
en die atlas had uitgegeven en de exemplaren ervan alge-
meen en openlijk had verspreid.
Het strafgeding
Het volgende strafgeding, behandeld door de Arrondis-
sementsrechtbank te Groningen op 11 en 14 Oktober
1911, deed veel stof opwaaien. Zowel de landelijke pers
(De Telegraaf!) als de regionale en de vakpers
besteedden er aandacht aan. Het Nieuwsblad van het
Noorden en het Nieuwsblad voor de Boekhandel
volgden het proces zelfs op de voet. De rechtzaal - zo
wordt ons gemeld bood tijdens de behandeling een
ongewone aanblik! In plaats van bewijsstukken als
gestolen voorwerpen, bebloede kledingstukken en
messen waren de tafels overladen met kaarten en
atlassen. Het leek er op dat deskundige Van Dijk 'de
halve kaartenrijkdom van de Topografische Inrichting
had meegebracht'.
Door het Openbaar Ministerie waren als getuigen,
behalve de deskundigen Van Dijk en Van der Geer,
gedagvaard de directeur van J.B. Wolters, mr. F.R. ter
Horst, de boek- en steendrukker Casparie en de bij Cas-
parie werkzame overdrukker C.Th. Hoving. De
beklaagden werden bijgestaan door twee advocaten.
Deze hadden als getuigen-deskundigen opgeroepen de
geografen R. Schuililng (1854-1936), leraar te Deventer
en dr. H. Blink (1852-1931), privaat-docent in de aard-
rijkskunde te Leiden. Men had moeilijk een betere keus
kunnen maken. Beide deskundigen waren in de vakwe-
reld bekend door publikaties op aardrijkskundig gebied
waaronder schoolkaarten en atlassen. Zij golden als
autoriteiten op het terrein der onderwijskartografie, een
gebied waarop de door de rechtbank opgeroepen
getuigen - hoewel uiteraard technisch bekwaam op het
terrein der grootschalige kartografie - de nodige erva-
ring misten. De uitverkiezing van het duo Van Dijk-Van
der Geer was daarom bepaald geen gelukkige greep.
Men vraagt zieh af of Wolters geen invloed heeft kunnen
uitoefenen om prof. J.F. Niermeijer (1866-1923), die na
de dood van P.R. Bos (1902) de redactie van diens atlas
had overgeriomen, als deskundige aan te trekken.
In de loop van het proces werd het gemis aan ervaring bij
Van Dijk en Van der Geer, verder als getuigen Charge
betiteld, bij herhaling door de tegenpartij aan de kaak
gesteld en werden hun verklaringen in discrediet
gebracht, hetgeen aardig goed lukte! "In een Topografi
sche Inrichting", zo werd onder meer gesteld, "werd nu
eenmaal geheel anders gewerkt dan in de studeerkamer
van het hoofd ener lagere school!".
De getuigenverklaringen
De getuigenis van Wolters-directeur Ter Horst was vaag
en weinigzeggend. Men had van de aanklager een pit
tiger betoog verwacht doch hij voelde zieh volgens
observatie van een der advocaten niet op zijn gemak.
Misschien wel betreurde hij bij nader inzien toch de last
en de ergernis die hij zijn buurman en collega-uitgever
had aangedaan.
Het rapport van de getuigen Charge Van Dijk en Van
der Geer liet daarentegen niets aan duidelijkheid te
wensen over. Het bevatte de volgende concrete aantij-
gingen.
1De hoogtekaart van Nederland en de provincie-
kaarten in de atlas van R. Bos vertonen zodanige
gelijkenis met de kaarten van P.R. Bos dat zij
elkaar nagenoeg geheel kunnen bedekken.
2. De verschillen tussen de provinciekaarten in beide
atlassen zijn weinig in aantal en van geringe bete-
kenis. Voor zover aan wezig zijn zij waarschijnlijk
opzettelijk aangebracht als het wäre om het inte-
graal kopieren te maskeren. De gravurestenen
tonen immers sporen van het wegschaven van een
aantal markante punten.
GEHEELE AARDE.
Figuur 2. Bos' Schoolatlas der Geheele Aarde, zeventiende
druk, uitgegeven door J.B. Wolters te Groningen in 1906.
KT 1994.XX. 1
49
DER
TE GRONINGEN BIJ J. B. WOLTERS, 1906.
