schillende kanalen bepaald, waarbij
dat van de stereoscopische diepte niet
zo sterk werkt als dat welk gebaseerd
is op het waarnemen van de eigen-
schappen van oppervlakken
(gradienten, buiging en discon-
tinuiteiten): de dominante indruk van
diepte kan dus in feite met een oog
worden waargenomen.
Er is ook veel onderzoek waarbij men
denkt: wat jammer dat men nu net niet
ook even een kartografische toepas-
sing uitgeprobeerd heeft. Zo zijn er
een aantal bijdragen die de invloed
van de relatie van het standpunt van de
waarnemer tot een afbeelding onder-
zoeken, en dan zou men wensen dat
men dan ook naar het waarnemen van
schaduwering had gekeken.
Voor kartografen is in de bundel een
erg nuttige definitie van beeiden te
vinden (van Ellis) 'A picture is pro-
duced through establishment of a rela-
tion between one space and another,
so that some spatial properties of the
first are preserved in the second,
which is its image'. Men blijkt in deze
nieuwe richting ook veel onderzoek te
doen naar het verschil tussen de sym
bolische en de geometrische aspecten
van beeiden, en de manier waarop die
twee aspecten elkaar beinvloeden.
Een ding valt tegen in dit boek: de vol-
strekte onleesbaarheid van de dia-
grammen, een punt waaraan ook
theoretisch kartografen zieh nogal
eens schuldig maken. Een reden te
meer, blijkbaar, om affiniteit met
deze nieuwe wetenschapsrichting te
voelen.
F.J. Ormeling
Zahn, U., Diercke Weltatlas.
Braunschweig: Westermann Schul
buchverlag GmbH, 1992.
233 pp. kaarten, 10 pp. inhoud,
27 pp. regist er. Formaat 29,7 x 23 cm.
ISBN 3-14-100600-8. PrijsDM 54,80.
Nieuwe ontwikkelingen
Het is knap van de producenten om zo
snel na de vorige editie van 1988 een
nieuwe editie van deze atlas uit te
brengen waarin geen spoor meer terug
te vinden is van de vroegere DDR: dat
gebied is volledig geintegreerd in de
Bondsrepubliek. Ook de ontwikke
lingen in de voormalige Sovjetunie en
Joegoslavie zijn kartografisch gezien
geheel verwerkt. Dat moet veel moeite
en tekenwerk hebben gekost, en de
actualisering van de rest van de wereld
is daar dan ook aan opgeofferd. De
prestatie is daar echter niet minder
om.
Wat daarnaast opvalt aan de nieuwe
Diercke-atlas zijn de wijze van open-
legging, de trend om naast de fysische
kaarten ook economische kaarten te
brengen, en het gebruik van tijdseries
om dynamische Processen te ver
beeiden.
Met betrekking tot de openlegging of
toegankelijkheid is er veel aandacht
voor de inhoudsopgave, die zowel
geografisch als thematisch is; er is ook
een thematisch register. Zelfs in de
indexkaarten op het schutblad is er
sprake van thematische kaarten. De
toegankelijkheid is nog vergroot
doordat een aanvang gemaakt is bij
enkele kaarten om de inhoud ervan
met een pregnante tekst toe te lichten.
Een dergelijk commentaar kan bij-
zonder nuttig zijn voor de leerlingen.
Tot de toegankelijkheid draagt ook de
introduetie in het kaartlezen, inclusief
kaarttypen en symboolsystematiek
bij; dat geldt zeker ook voor de duide-
lijke paginanummers.
Hoewel al eerder economische kaarten
voorkwamen op dezelfde schaal als de
fysische overzichtskaarten, kan men
nu toch ook bij Diercke spreken van
een trend om economische en fysische
kaarten tegenover elkaar te plaatsen
(de ooit op de Nederlandse markt ver
sehenen Holzel atlas uit Oostenrijk is
daar in de jaren vijftig mee begonnen).
Tenslotte is er extra veel aandacht
voor stadssanering en milieuaspecten;
een juweeltje is bijvoorbeeld de kaart
van de verontreiniging van het opper-
vlaktewater in Duitsland; hier zijn de
effecten van de ontoereikende milieu-
politiek in de voormalige DDR nog
duidelijk zichtbaar! Zo ook de kaart
met de electriciteitscentrales in
Midden-Europa (met de hele batterij
bruinkoolcentrales in Tsjechie längs
het Ertsgebergte), of de milieukaart
van de Noordzee.
Van tijdseries is zeer veel gebruik ge
maakt. Vooral voor delen van Duits
land, om stedelijke of rurale verande-
ringen aan te geven, maar ook daar-
buiten (Lancashire, Warschau, Let-
land, Argos, Parana, Hurricane).
Leesbaarheid
De typografie had in de Diercke Welt
atlas in het verleden wel eens de nei-
ging door haar vette karakter teveel te
overheersen. Hetzelfde gold voor de
schaduwering die te zwaar was aan-
gezet. Daar is wat aan gedaan door op
schreefloze letters over te gaan, en
door de staatsnamen te verrasteren, en
ook de schaduwering is minder zwaar
afgedrukt. Bij de nieuwe kaarten is
een enkele maal te enthousiast voor
donkerder tinten gekozen; door het
gecoate papier is daardoor van over-
straling spake waardoor de informatie
moeilijk uit de kaarten is af te lezen
(bijv. bij Singapore); dat gebeurt soms
ook door te Sterke verkleining of een
störende verrastering.
Kaartvolgorde
Tot de leesbaarheid draagt ook de
volgorde van de kaarten bij; wanneer
die niet aan de ideeen van de lezer
beantwoordt kan dat de leesbaarheid
aantasten. Zo komt de plaatsing van
de kaarten van Letland na die van Azie
niet als logisch over. De atlas heeft
verder qua geografische volgorde de
gebruikelijke centripetale struetuur:
eerst Duitsland, dan de omliggende
landen, Europa, Afrika, Azie (inclu
sief Rusland), Australie, Amerika en
de wereld.
Een speciaal aspect van de kaartvolg
orde wordt gevormd door de econo
mische kaarten op dezelfde schaal als
de fysische overzichtskaarten. Die
vinden we nu bij Scandinavie, Afrika
(Noord en Zuid), Israel, Noord-Azie
en Zuidoost-Azie, Australie, USA-
Canada, Midden-Amerika en Zuid-
Amerika. Zoals gezegd betreft het hier
een nieuwe trend, en die is blijkbaar
nog niet helemaal goed uitgewerkt of
doordacht, omdat er niet duidelijk een
struetuur in zit: de ene keer komt het
fysisch-economische kaartenpaar
eerst, vöctr de andere kaarten van de
regio, de andere keer, zoals bij Afrika,
komen ze als afsluitting van een regio
naal deel; soms (bij Zuid-Amerika)
komen de andere kaarten ook tussen
de fyische en economische kaart in.
Standaardisering
Tot de leesbaarheid draagt ook de
standaardisering bij. Met betrekking
tot schalen, projecties en Symbolen is
de Diercke Weltatlas een schoolvoor-
beeld van goede standaardisatie. De
enige uitzondering daarop wordt door
de nieuwe economische kaarten
gevormd. Blijkbaar is hun legenda
nog niet helemaal uitgekristalliseerd.
Dat uit zieh in zowel een verschillende
symboliek voor bepaalde verschijn-
selen (steppe, intensieve landbouw) als
64
KT 1994.XX. 1
