Figuur 5. Globepaar van Meissen-porcelein. Zowel de aard- als
de hemelglobe worden gedragen door een Adas- of Herculesfi-
guur. Het kaartbeeld van de globes isfantasie (privecollectie;
foto: R.A.J. van der Krogt).
ingebonden verzameling kaarten 'theater' noemden. Waar-
om dan toch atlas?
De beantwoording van deze vraag ligt in het commerciele
milieu van de Amsterdamse kaartenuitgevers. Omstreeks
1604 kocht Jodocus Hondius de koperplaten van Mercators
Atlas van de erfgenamen van Rumold Mercator, die in 1599
overleden was.
Jodocus Hondius verzorgde te zamen met de Amsterdamse
uitgever Cornelis Claesz. in 1606 een nieuwe editie van de
Atlasdie met 37 kaarten voltooid was en die naast Merca
tors tabellarische overzichten voorzien was van nieuwe
geografische beschrijvingen van de diverse landen, in het
Latijn vanzelfsprekend19. Op de titelpagina laat Hondius
duidelijk blijken dat Mercators Atlas een onvoltooid werk
was en dat hij het was die er eindelijk een complete atlas
van had gemaakt (figuur 6). De titel Gerardi Mercatoris
Atlas sive Cosmographicae Meditationes de Fabrica Mundi
et Fabricati Figura wordt gevolgd door een uitgebreide
ondertitel: lam tandem adfinem perductus, quamplurimis
aeneis tabulis Hispaniae, Africae, Asiae et Americae auctus
ac illustratus ludoco Hondio (nu eindelijk voltooid met
zeer vele in koper gegraveerde kaarten van Spanje, Afrika,
Azie en Amerika, vermeerderd en in het licht gebracht door
Jodocus Hondius). Ere wie ere toekomt, ook degene die de
tekst voltooide wordt vermeld: Quibus etiam additae prae
ter Mercatoris) dilucidae et accuratae omnium tabularum
descriptiones novae, studio et opera Pet. Montani (door wie
bovendien zijn toegevoegd, behalve bij die van Mercator,
duidelijke en nauwkeurige nieuwe beschrijvingen van alle
kaarten naar de ijver en het werk van Petrus Montanus [Pie-
ter van den Berg]). De gegraveerde titelpagina is dezelfde
Figuur 6. Titelpagina van de tweede Amsterdamse uitgave van de
Atlas.
Gl RARJ31 MERCA iüRfS
ATLAS
als die van Mercators atlas van 1595, er zijn echter vrou-
wenfiguren toegevoegd, die de zes werelddelen moeten
voorstellen: aan de zijranden Europa (een koningin), Asia,
Peruana (Zuid-Amerika, voorgesteld door een Indiaanse),
Magalanica (een naakte wilde met een fakkel, het symbool
van Vuurland dat men als een deel van dit hypothetische
continent beschouwde); en bovenop Mexicana (Noord-
Amerika) en Africa.
Deze uitgave van 1606 was de eerste grote wereldatlas die
in Amsterdam werd uitgegeven.
Reeds in 1607 volgde de tweede uitgave van de Mercator-
Hondius-atlas, zoals we deze atlassen thans noemen. In
1609 volgde de eerste uitgave in een andere taal, een Franse
editie. In 1612 overleed Jodocus Hondius en de uitgave van
de, Atlas wordt voortgezet door zijn weduwe en zoons.
Gedurende 25 jaar na de uitgave van de eerste Mercator-
Hondius atlas konden de Hondiussen profiteren van hun
monopolie op het gebied van atlassen. Er was geen enkele
concurrent sinds Joan Baptista Vrients omstreeks 1612
gestopt was met de nieuwe uitgaven van Ortelius'
Theatrum. Er was dus ook geen enkele Stimulans de atlas
uit te breiden of te verbeteren. De ontwikkeling van de atlas
beleefde in deze 25 jaar een stilstand. Tien opeenvolgende
KT 1994.XX.3
15
A f!U CA
MLXIOVNAi]
pEVR O RA:
I PUVA IVA
SIVE
COSMOGRAPHICA.
MEDITATIONES
M
FAB RICA MVNDI ET
FABRICATI FIGVRA
um fni.-u jyrju.lwf fumririnmii j-n.-t. r.i
l'i(k< Atricx,Afiar America.- ättfhts u.
illufh.iftu liuii&p Hondio .jhiilns criarn aJJtU
j i'fv-r.T In-ivurtT.-» JihitiJd CJü'ur,its maiam tabu
Utrum defi-riptuws Wtv. fhidvtt ty>tni JYt
t K i)TT I O S FCUND A
jrrftim- C-* w Talmi»- Kv>>gr.<{dii<w j.-.-WÄwsr
