door, dat de meeste nationale atlassen toch nog proberen
om tenminste een beperkt aantal kaarten op de door hem
voorgeschreven schaal 1:1 miljoen uit te brengen (hoewel
het feit dat de formaten thans handzamer zijn daarbij tot
gevolg kan hebben dat deze kaarten over meerdere atlas-
bladzijden moeten worden gesplitst).
Voor de Franse, Nederlandse, Noorse, Spaanse en Zweedse
nationale atlas wordt thans gestreefd naar digitale versies.
Voor Zweden is die al gedeeltelijk gerealiseerd: er is een
PC-versie op diskette van de atlasdelen Bevolking, Bos-
bouw en Kartering. Men heeft het doel om de hele atlas ook
op CD-ROM uit te brengen, hetgeen ook geldt voor Frank-
rijk en Spanje.
Deze trend wordt thans nog versterkt door een verandering
van de kartografische arbeidsomstandigheden: de nieuwe
digitale omgeving vergroot niet alleen de interpretatie-
mogelijkheden van atlassen, maar ze vermindert ook de
tijden die nodig zijn voor het tekenen en voor de reproduk-
tie.
Behalve een digitale versie en een versie in 40 katemen wil
men de Spaanse atlas ook in 12 delen en als losse bladen
uitbrengen. Voor Noorwegen was een uitgave als atlasboek
gepland na de afsluiting van de uitgave in katemen; door
een bezuiniging wordt thans alleen nog maar aan een cen-
traal bestand gewerkt, waarop men kan inloggen. Voor
Nederland heeft men nog een tijdlang gespeeld met het idee
van de tweede editie een engelstalige versie in boekvorm
uit te brengen. Voor de Franse nationale atlas is men van
plan behalve de CD-ROM versie zowel een uitgave in losse
bladen in drie delen te brengen als een boekuitgave. Voor
alle drie deze formats zoekt men nu noch Sponsors.
Nieuwe concepten van nationale atlassen
Men kan een atlas beschouwen als een bewuste combinatie
van kaarten; op zijn Engels: 'an intentional set of maps'.
Het gaat dus om combinaties van kaarten met bepaalde
informatie waarmee men - door hun presentatie in een
bepaalde volgorde - iets van plan is. Het nationale-atlas-
concept is dat van de zo gedetailleerd mogelijke weergave
van de geografische kennis over een Staat. Atlassen kunnen
niet alleen meer dan losse kaarten zijn door deze toege-
voegde waarde van de bewuste combinatie, maar ook door
het feit dat er daardoor vergelijkingen mogelijk zijn. Door
standaardisering van de kaartuitsnedes, van de schalen of
schaalseries, van Symbolen, van kleuren, van het kaart-
schrift en vooral van de generaliseringsgraad schept men de
mogelijkheden om kaarten met verschillende thema's van
hetzelfde gebied te vergelijken, of kaarten van hetzelfde
gebied van verschillende periodes.
In de eerste plaats zal men nationale atlassen voor referen-
tiedoeleinden raadplegen. Daarvoor zijn een aantal hulp-
middelen beschikbaar die in de volgende paragraaf zullen
worden getoond. Het gaat hier om het gerichte zoeken van
gegevens. Naast dit gerichte zoeken is er ook een ongericht,
willekeurig bladeren, en tijdens die activiteit wordt de blik
van de lezer getrokken door plotselinge variaties in patro-
nen, door afwijkingen van hetgeen men verwacht, dus in
Figuur 4. Een nationaleatlas wordt ook gebruikt om er onge
richt en willekeurig in te bladeren: 'armchair travelling' (tekening
A. Lurvink).
het algemeen door die zaken die de lezer interesseren.
In het algemeen wordt men bij het bladeren in papieren
atlassen daarbij gestuurd door de volgorde van de bladzij-
den. In electronische atlassen kan men echter elke kaart
apart oproepen, zonder dat men daarbij een andere kaart uit
het systeem te zien krijgt. Wel is het mogelijk een traditio-
nele atlas te simuleren door een default-volgorde, dat wil
zeggen een standaard presentatievolgorde van de kaarten in
te bouwen, die elke keer in werking wordt gezet wanneer de
gebruiker de blader-optie aanklikt. Waarom zou de gebrui-
ker dat doen? Uit ontzag voor het overgeleverde atlascon-
cept? Dat is nauwelijks te verwachten. Men zal het eerder
doen omdat:
a. men er iets door leert. Hiervoor kan in de atlas een
onderwijsstructuur zijn ingebouwd, met een vaste route
die men niet moet verlaten;
b. het interessant is om die route te volgen, zoals wanneer
het bladeren ervaren wordt als een reis naar het onbe-
kende, een 'mystery tour'Een voorbeeld daarvan is het
Domesday project, waarbij de lezer bijvoorbeeld een
museum voor hedendaagse kunst in kan lopen en elke
gewenste zaal in dat museum kan bekijken.
Het is ook mogelijk om a. en b., onderwijs en vermaak, met
elkaar te combineren, zoals dat ook in verbale vertellingen
het geval kan zijn. Een goed voorbeeld hiervan is het boek
Niels Holgersson 's wonderbare reis van Selma Lagerlöff.
In dit boek wordt een schijnbaar willekeurige vlucht van
wilde ganzen vanuit Zuid-Zweden naar Lapland en weer
terug beschreven, maar in werkelijkheid is het een verkapt
aardrijkskundeleerboek, geschreven in opdracht van de
Zweedse onderwijsautoriteiten. Sans Familie ('Alleen op de
wereld') van Hector Malot is een tweede voorbeeld, dat de
geografie van Frankrijk beschrijft. En een Nederlands voor
beeld is De zwerftocht van Egge Jan Korse van Cor Bruyn.
Een gefilmd equivalent hiervan is de televisieserie The
young Indiana Jones, die in 1992 in de Verenigde Staten
werd uitgebracht, en die gericht is op het onderwijs in de
moderne geschiedenis. De hieraan ten grondslag liggende
KT 1994.XX.3
22
