Het gebruik van electronische atlassen
C.P.J.M. van Elzakker
In deze tijden van snelle technologische ontwikkelingen, en van de brede acceptatie daarvan in de wereld van de kartografie
(en in die van de kaartgebruikers), is het van groot belang dal er duidelijkheid bestaat over de verschillende begrippen en
concepten die er momenteel in ons vakgebied in omloop zijn. Vanuit het perspectief van de gebruiker wordt er daarom in dit
artikel aandacht besteed aan het begrip electronische atlassen in relatie tot geografische informatiesystemen en kartogrqfi-
sche softwarepakketten. Het is dit gebruiksperspectief dat de körnende tijd zeker meer aandacht verdient.
Trefwoorden: GIS/LIS; atlaskartografie; achtergronden.
(Electronische) atlassen
In de Multilingual Dictionary of Technical Terms in Carto-
graphy (ICA, 1973, p. 303) wordt een atlas gedefinieerd
als: "a collection of maps designed to be kept (bound or
loose) in a volume".
Deze oude definitie van een traditionele atlas was niet erg
geschikt. Niet omdat er geen rekening werd gehouden met
de ontwikkeling van electronische atlassen, maar vooral
omdat er in de definitie niet wordt ingegaan op doel en
gebruik van atlassen. De definitie kan zelfs op zodanige
wijze worden gei'nterpreteerd, dat het atlasprodukt wordt
beschouwd als het doel van een specifieke vorm van kaart-
ontwerp, terwijl de atlas natuurlijk alleen een middel is om
tegemoet te komen aan een informatiebehoefte en veronder-
steld wordt om daarvoor te worden gebruikt.
Een betere definitie van het concept atlas komt voor in ons
eigen Kartografisch Woordenboek (NVK, 1991, p. 94):
"systematische, samenhangende verzameling van kaarten,
meestal in boekvorm, die een bepaald gebied weergeven of
een of meer geografische verschijnselen behandelen".
De typerende, bewust bedoelde en opeenvolgende, samen
hang van de verzameling kaarten in een atlas kan worden
vergeleken met een geografisch of ruimtelijk verhaal
(ormeling, 1992). De bedoeling van dit verhaal is het ver-
groten van het begrip van de gebruiker van de weergegeven
informatie (dat wil zeggen van ruimtelijke patronen, ruim-
telijke overeenkomsten en ruimtelijke verschillen). Met een
logische volgorde zal het voor de gebruiker ook gemakke-
lijker zijn om de informatie tot zieh te nemen en is er een
kader geschapen waarin hij/zij later nieuwe informatie kan
onderbrengen.
In de afgelopen tientallen jaren hebben technologische ont
wikkelingen ook een grote invloed gehad op de atlaskarto
grafie. In het begin werden Computers steeds meer gebruikt
voor het versnellen en het verbeteren van de kwaliteit van
de produktie van traditionele atlassen in papieren boek
vorm. De laatste jaren hebben kartografen ook veel aan
dacht besteed aan het uitwerken van het concept electroni
sche atlassen en sommige van dit soort produkten zijn zelfs
al op de markt gebracht of operationeel geworden.
Hoewel een electronische atlas veel meer gebruiksmoge-
lijkheden heeft, zou een definitie vooraleerst gebaseerd
kunnen zijn op dezelfde uitgangspunten als de definitie van
het traditionele atlasconcept.
SIEKIERSKA TAYLOR (1991) hebben een electronische atlas
als volgt gedefinieerd: "an atlas developed for use primarily
on electronic media".
Maar net zoals met de oude definitie van een traditionele
atlas moet de definitie van een electronische atlas meer vol-
ledig zijn en moet hij een weerspiegeling zijn van zijn wer-
kelijke doel en gebruik. Daarom zoeken we opnieuw ons
heil bij de definitie van een electronische atlas in het Karto
grafisch Woordenboek (NVK, 1991, p. 110): "informatie-
systeem opgezet voor het interactief raadplegen van digitale
geografische bestanden betreffende een gebied of thema,
samengesteld uit qua opnameschaal en generalisatiegraad
vergelijkbare gegevens".
Als we deze definitie nader bestuderen, komt onmiddellijk
de vraag op wat het verschil dan is tussen een electronische
atlas en een geografisch informatiesysteem (GIS), een
vraag die van belang is in de context van het gebruik van
electronische atlassen.
Electronische atlassen en geografische infor
matiesystemen
Geografische informatiesystemen zijn al op vele verschil
lende manieren gedefinieerd, maar velen zijn het uiteinde-
lijk eens met deze (of een vergelijkbare) definitie (Depart
ment OF THE ENVIRONMENT, 1987, p. 132): "A GIS is a
System for capturing, storing, checking, integrating, mani-
pulating, analyzing and displaying data which are spatially
referenced to the Earth. This is normally considered to
involve a spatially referenced Computer database and
appropriate applications Software."
Traditionele atlassen werden eerder al eens niet geautomati-
seerde geografische informatiesystemen genoemd: het
waren de eerste media die gebruikers in Staat stelden om
KT 1994.XX.3
27
