ELECTRONISCHE ATLASSEN
VORMEN VAN GEBRUIK
passief gebruik
voorontworpen kaarten
onderwijs (geografisch ruimtelijk
verhaal)
willekeurig bladeren ('random
browsing')
gericht zoeken (naslag)
aanpassen aan specifieke
toepassingen
produktie van kaarten en andere
vormen van weergave
hulpmiddel bij wetenschappelijk
onderzoek:
- ontdekken
- voorspellen
- modelleren
- analyse
- synthese
- presentatie
ontwerp naar behoefte
actief gebruik
Figuur 4. Vormen van gebruik van electronische atlassen.
Vormen van gebruik van electronische atlassen
In feite is de onderverdeling in drieen, zoals die gemaakt is
in de tweede paragraaf van dit artikel (electronische 'plaat-
jesboeken', genereren van kaarten naar behoefte, analyti
sche kartografie op basis van een GIS-concept), al meer een
manier van classificatie van vormen van gebruik dan van
soorten electronische atlassen. De Zweedse PC-Atlas, die
verschillende vormen van gebruik toelaat, behoort bijvoor-
beeld in feite tot alle drie de categorieen (ARNBERG, 1991).
Daarom is het misschien beter om niet te proberen om elec
tronische atlassen op deze manier in klassen in te delen,
maar om ze te beschrijven in termen van hun functionali-
teit, die verschillend en meer of minder beperkt kan zijn.
Dat wil zeggen, electronische atlassen kunnen een of meer
vormen van gebruik mogelijk maken, zoals aangegeven in
figuur 4.
Deze vormen van gebruik (die ten dele zijn overgenomen
van ormeling, 1992) worden hier min of meer gepresen-
teerd in een afnemende mate van passiviteit of, met andere
woorden, in een afnemende mate van 'voorontworpen'
kaarten.
Dit hoeft echter niet altijd het geval te zijn. Als een electro
nische atlas wordt toegepast als een hulpmiddel bij weten
schappelijk onderzoek, kan het 'ontdekkingsstadium' ook
een Stadium zijn waarin de atlas op een tamelijk passieve
wijze wordt gebruikt (alhoewel de ontdekking ook gestalte
kan krijgen via het experimenteren met bijvoorbeeld classi-
ficatieparameters). Aan de andere kant is ook het gebruik
van een electronische atlas voor onderwijsdoeleinden niet
altijd even passief: een van de belangrijkste doelen van de
PC-Atlas van Zweden is het introduceren van de mogelijk-
heden voor geografische analyse en digitale kartering en dit
kan heel wat activiteit van de Student met zieh meebrengen
(ARNBERG, 1991).
Vele electronische atlas systeemconcepten maken het
mogelijk dat ze worden aangepast voor specifieke toepas
singen, bijvoorbeeld ruimtelijke planning. Dit kan worden
gedaan door middel van een Software 'schil', die de inter-
face biedt voor het specifieke gebruik. Een vergelijkbare
schil, misschien zelfs in de vorm van een kartografisch ken-
nissysteem voor niet-kartografische gebruikers, is mogelijk
denkbaar voor de vervaardiging van kaarten en andere gra-
fieken voor de weergave van gegevens, die al met de atlas
werden aangeleverd, of zelfs gegevens die door de gebrui
kers zelf kunnen worden ingevoerd. Een schil met een kar
tografisch kennissysteem kan ertoe bijdragen dat het poten-
tiele verkeerde gebruik van de kaartontwerp functionaliteit
van een electronische atlas wordt voorkomen.
Een electronische atlas wordt op de meest interactieve
manier gebruikt als hulpmiddel bij wetenschappelijk onder
zoek. Vooral in de stadia van het voorspellen, de modelvor-
ming, analyse, synthese en presentatie kan een beroep wor
den gedaan op het volledige GIS-achtige potentieel van
electronische atlassen. In de analytische fase kunnen bij
voorbeeld nabijheids-, overlay- en netwerkanalyses uitge-
voerd worden en ook het opsporen van veranderingen,
ruimtelijke correlatie en wiskundige vergelijkingen van
patronen.
Zoals gezegd, stel ik voor om electronische atlassen te
beschrijven in termen van hun geschiktheid voor een of
meer van deze, of misschien zelfs wel meer, vormen van
gebruik.
Conclusie
Electronische atlassen worden gemaakt om te voldoen aan
uiteenlopende behoeften aan geografische informatie. Met
betrekking tot deze electronische atlassen wordt soms
gezinspeeld op verschillende 'niveaus' van gebruik (zie bij
voorbeeld koop ormeling, 1990, p. 621). Natuurlijk
moet men zieh realiseren dat er verschillen zijn met betrek
king tot de kundigheid van de gebruikers van electronische
atlassen en er zullen inderdaad altijd verschillen zijn in kar-
tografische en Computer kennis en ervaring. Bij de PC-
Atlas van Zweden wordt de gebruiker zelfs gevraagd om
een moeilijkheidsgraad te kiezen: 'basic' (elementair) -
'advanced' (gevorderd) - 'system' (expert) (ARNBERG,
1991).
Het gevaar van het gebruik van het woord 'niveau' in deze
context is echter dat die electronische atlassen die niet de
32
KT 1994.XX.3
