Van kaarten en atlassen naar GIS en multimedia
voor kustbeheer
M.A. Damoiseaux en Tj. van Heuvel
De kustzone is niet alleen de ontmoetingsplaats tussen land en zee, maar ook een gebied waar veel gebruiksfuncties samen-
komen zoals transport, recreatie, delfstofwinning, visserij, natuur en waterkering; functies die elkaar soms versterken en
soms tegenwerken. Daarom is een integraal en duurzaam beheer noodzakelijk. Beheer dat zonder ruimtelijke informatie -
meestal in vorm van kaarten - niet mogelijk is. Door nieuwe inzichten is het kustbeheer aan verandering onderhevig, wat
wordt vertaald in nieuw beleid en is vastgelegd in nieuwe wetten. Hierdoor en door technische ontwikkelingen als automati-
sering en GIS, neemt de behoefte aan ruimtelijke informatie toe en verändert ook de wijze waarop deze wordt ingewonnen,
opgeslagen en gepresenteerd.
Trefwoorden: GIS/LIS; overheidskartografie; achtergronden
Als bewoners van de läge landen aan zee weten we alle-
maal wat de kust is. Dat is immers het gebied op de grens
tussen het land en de zee. Maar als we vragen hoe breed de
kust is, wordt het moeilijker. Want hören kustwateren ener-
zijds en kustduinen anderzijds nu wel of niet tot de kust?
Vandaar dat weinig literatuur zieh waagt aan het geven van
een definitie van kust. Wel worden de begrippen kustzone
en kustlijn vaak nader gedefinieerd, maar ook niet op een-
duidige wijze. Voor de een is de kustzone de strook waar de
bodem duidelijk bei'nvloed wordt door de golfbeweging en
het opspattend water; voor de ander is dit simpelweg het
gebied tot aan de dieptelijn van -20 m of tot 3 of 12 mijl uit
de laagwaterlijn. En de kustlijn is soms gelijk aan de
gemiddelde hoogwaterlijn en soms de grens tot waar de zee
bij stormvloed kan komen. In dit artikel zal geen poging
worden gedaan om tot een sluitende definitie te komen.
Bovenstaande is slechts bedoeld om aan te geven dat kust
en kustzone rekbare begrippen zijn, die mede afhangen van
de verschijnselen die men in relatie tot de kust wil weerge-
ven.
De kustzone kent vele gebruiksfuncties, met soms strijdige
belangen. Het is een economisch belangrijke zone vanwege
de scheepvaart en daarmee samenhangende havens en ande
re infrastruetuur, vanwege de visserij en vanwege de delf
stofwinning (gas-, olie- en zandwinning). Er vinden militai-
re activiteiten plaats en er wordt afval geloosd. Maar het is
ook een gebied met belangrijke natuurwaarden, zowel op
land als in zee. En de kustzone is voor velen tevens een
geliefd recreatiegebied. Maar boven alles liggen in de kust
zone de duinen en dijken die ons land moeten beschermen
tegen stormvloeden vanuit zee. Door de vele functies zijn
ook meerdere instanties bij het beheer van de kustzone
betrokken. Het algemene beheer door gemeenten en provin-
cies gaat tot I km uit de laagwaterlijn. Tot daar reiken dus
ook de Streek- en bestemmingsplannen. De waterkerende
duinen en dijken zijn deels in beheer bij waterschappen en
deels bij Rijkswaterstaat. Deze laatste is ook verantwoorde-
lijk voor de handhaving van de kustlijn. De Hydrografische
Dienst, onderdeel van het Ministerie van Defensie, heeft
zijn eigen taak in de zorg voor de veilige vaart door het uit-
geven van kaarten en andere publikaties hierover.
Het beheer van de kust is de laatste jaren in beweging door
een aantal nieuwe ontwikkelingen. Zo is er een verhoogde
aandacht voor de veiligheid van de scheepvaart en dan niet
meer alleen met het oog op de zeevarenden, maar ook om
rampen te voorkomen die mensen en dieren aan de kust
bedreigen. Tevens moet ingespeeld worden op de verwach-
te zeespiegelstijging. Verder is het integraal waterbeheer en
de daarmee samenhangende watersysteembenadering ook
van toepassing op de kustwateren. Daarbij wordt gestreefd
naar een duurzame ontwikkeling, onder meer door het
instellen van milieuzones waarin verontreiniging en versto-
ring door bepaalde gebruiksfuncties zoveel mogelijk wordt
tegengegaan. En voor de primaire waterkering is gekozen
voor een dynamisch handhaven met veel aandacht voor
natuurlijke processen, echter zonder de veiligheid in gevaar
te brengen.
Om zoveel activiteiten via meerdere instanties in goede
banen te leiden, is veel ruimtelijke informatie in de vorm
van kaarten, nota's en rapporten nodig. Voor een eerste
overzicht hiervan wordt verwezen naar de uitgebreide lite-
ratuuroverzichten in de Wadatlas (1989), de Noordzee-
Atlas (1992) en het Beheersplan Rijkswateren (1993). In dit
artikel wordt getoond hoe ontwikkelingen in zowel techniek
als in beleid van invloed zijn op de aard van de benodigde
ruimtelijke informatie voor kustbeheer en de wijze van ver-
werking en presentatie daarvan. Dit wordt gedaan aan de
hand van een aantal voorbeelden uit de praktijk van Rijks-
waterstaat.
Kustmetingen
Rödingen
Zowel voor scheepvaart en visserij als voor beheer en
onderhoud van een veilige kustlijn zijn kaarten met diepte-
KT 1994.XX.4
23
