m
BESPREKINGEN
77
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
Allen, Philip, Atlas der atlassen: de
kaartenmakers en hun wereldbeeld
(red. Peter van der Krogt; vert. uit het
Engels door Sophie Brinkman/Textcase,
Groningen). Turnhout: Brepols
Utrecht: Hes, 1993. III. Vert. van The
atlas of atlases, London: Marschall,
1992. Met index. ISBN 90-6194-168-/
(Hes); ISBN 90-/2100-55-7 (Brepols).
De Atlas der atlassen - oorspronkelijkThe
Atlas of Atlases - is geen atlas in de kar-
tografische, zo u wilt kartobibliografi-
sche zin van het woord. Het is een plaat-
werk rijk aan afbeeldingen van atlassen
en daarvan deeluitmakende kaarten,
prenten en versieringen. Het boek gaat
uitsluitend over oude atlassen, begin
nend bij de Ulm-editie van Ptolemaeus'
Cosmographia uit 1482 en eindigend
met de Times-atlas uit 1897. Alle afbeel
dingen, 00k die van ongekleurde kaar
ten, zijn in kleur afgebeeld. Een in vijf
hoofdstukken ingedeelde tekst geeft een
globaal overzicht van de ontwikkeling
van de atlas van 'de klassieke en middel-
eeuwse traditie' tot 'de moderne tijd'. De
45 afgebeelde atlassen gaan vergezeld van
een beknopte tekst van 100 200 woor-
den, gevolgd door een aantal van com-
mentaar voorziene kaarten daaruit. Het
werk wordt besloten met een register,
waaraan een 'register van de kaarten' is
toegevoegd, en een lijst van atlassen.
De ruggegraat van het boek wordt
gevormd door de zogenaamde Cadbury
Collection, een collectie van atlassen die
geschonken werd aan de Centrale Open-
bare Bibliotheek van Birmingham door
William Aldington Cadbury, een plaat-
selijk industrieel en politicus. Hij werd
geboren in 1867, zijn overlijdensjaar
wordt niet genoemd. Het is een werkelijk
fraaie collectie, die, naar de lijst achterin
het werk te oordelen, bijna zeventig atlas
sen van voor 1800 bevat. Van de atlassen
na 1800 worden alleen de adassen die in
het boek voorkomen opgesomd, twaalf
in getal.
Het boek hinkt mijns inziens op twee
gedachten. Enerzijds, en dat komt dui-
delijk tot uitdrukking, wil het een repre-
sentatief beeld geven van de Cadbury-
collectie, anderzijds poogt het een
geschiedenis van de atlas te geven. En
daar gaat het wringen. Hoe mooi de col
lectie 00k mag zijn, zij is niet groot en
evenwichtig genoeg ora een uitgebalan-
ceerd expose van de geschiedenis van de
atlas te dragen. Zo is de collectie bijvoor-
beeld vrij rijk aan Ptolemaeus-atlassen,
maar dat is nog geen reden om zo'n 20%
van het boek aan Ptolemaeus te wijden.
Daarentegen wordt slechts een steden-
uitgave van voor 1800 besproken, name-
lijk die van Braun en Hogenberg uit
1572, en dat weer naar verhouding te uit-
gebreid. Dat er slechts een Atlas Minor
van Mercator in de collectie voorkomt
mag nog geen reden zijn het verschijnsel
zakatlas praktisch te verwaarlozen.
Sommige categorieen zoals hemelatlas
sen ontbreken geheel. De opkomst van
de thematische kartografie in de 19c
eeuw en daarop volgend de eerste natio
nale atlassen lijken geheel aan de aan-
dacht van de samenstellers voorbijgegaan
te zijn. De voor de hand liggende namen
van Heinrich Berghaus en Keith
Johnston die ik in dat verband zocht
staan ge'indexeerd op pagina 141 maar
treffen we aan op pagina 142. Hun atlas
sen worden vrij terloops genoemd maar
niet echt behandeld of afgebeeld. Zo is er
nog een scala van andere thematische
atlassen denkbaar.
Ik vraag me af waarom de oorspronkelij-
ke titel van deze publikatie niet letterlijk
vertaald is. Atlas van atlassen vind ik
eigenlijk beter passen dan Atlas der atlas
sen. Ten eerste lijkt de gebruikte titel een
algemene presentatie en bespreking te
beloven van (de geschiedenis van) het
verschijnsel atlas. Vervolgens wekt deze
titel bij mij de associatie op te maken te
hebben met een soort superatlas. Ook de
gebruikte ondertitel vind ik trouwens
onvoldoende om duidelijk te maken dat
we te maken hebben met een boek over
een aantal oude atlassen. Zelfs de
geschiedenis van de moderne atlas komt
nog uiterst gebrekkig aan de orde.
Het boek is heel mooi en zichtbaar met
veel zorg samengesteld. De kwaliteit van
de afbeeldingen is onberispelijk. Toch
bekruipt me bij het doorbladeren van de
plaatjes af en toe het gevoel van: 'te veel
van het goede'. Nu en dan een welgeko-
zen zwart/wit afbeelding en wat minder
afbeeldingen op een pagina zouden een
weldadige rust in de drukke lay-out
teweeg hebben gebracht.
In haar voorwoord schrijft Patricia
M. Coleman, directeur van de biblio
theek, dat: dit boek over de atlascol-
lectie van de Centrale Bibliotheek van
Birmingham niet bedoeld is als een
wetenschappelijk werk over de cartogra-
fie en geografie, maar als een eerbetoon
aan de boeken die de bibliotheek geluk-
kig bezifDie opzet is zeker gelukt. De
bibliotheek mag trots zijn op haar incu-
nabele Ptolemaeus-uitgaven, de De
Jode-atlassen uit 1578 en 1593 en haar
Lafreri-atlas om er nog maar eens een
paar te noemen.
Misschien kijk ik te veel vanuit de pro-
fessionele hoek naar dit werk, maar ook
een breed publiek, waarop deze publika
tie duidelijk mikt, mag niet onderschat
worden en heeft recht op enige verant-
woording van bronnen en suggesties om
wat meer over dit onderwerp te weten te
komen. De auteur moet toch wat litera-
tuur gebruikt hebben om zijn - soms erg
beknopte - toelichtende teksten samen te
stellen. Waarom wordt die literatuur niet
genoemd in een körte bibliografie?
Hoewel, juist een professioneel histo
risch of modern kartograaf zou een der-
gelijk boek ook zo graag als aardigheid
cadeau krijgen of weggeven. En dat is nu
precies waarvoor dit atlassen-kijkboek
bij uitstek geschikt is.
Werner
Benjaminse, P. Onbegrensdfietsen van
Amsterdam naar Rome. Deel 1:
Maastricht-Basel. Amsterdam: Carto
Studio, 1993. 36 losse kaarten in map
met tekstboekje.
Formaat 23 x 15 cm. ISBN 90-8014/8-1-8.
Prijs f 35,-.
Wanneer je kartograaf bent en je hobby
fietsen is, dan kan het haast niet anders
of je speelt wel eens met de gedachte
om kaarten te maken die helemaal op
het gebruik door fietsers zijn gericht.
Paul Benjaminse heeft niet alleen met
die gedachte gespeeld, hij heeft er ook
werk van gemaakt.
Van de route Amsterdam-Rome is het
eerste deel, een traject van 600 kilome-
ter van Maastricht tot Basel, gereed.
Een tweede deel wordt beloofd in de loop
van 1994 (is inmiddels versehenen, red.).
De gids bestaat uit een routebeschrij-
ving (66 pp.) en losse kaarten in full-
color, te zamen opgeborgen in een plas-
tic hoes. De 36 losse kaarten zitten
samen met een meertalig legendablad in
een mapje dat op de voor- en achterzij-
de de gehele route laat zien met de uit-
sneden van de verschillende deelkaarten.
De routes die beschreven worden lopen
over stille landwegen en over autovrije
wegen. Erg steile hellingen komen niet
voor, waardoor de routes geschikt zijn
voor alle categorieen fietsers. Het tekst
boekje geeft in een tiental hoofdstuk
ken een beschrijving van de verschil
lende landschappen op de route. Ook
cultuur krijgt de nodige aandacht. Elk
hoofdstuk wordt afgesloten met een
lijst van accomodaties en, waar moge-
lijk, met de adressen van de plaatselijke
hetsenreparateurs.
De kaarten zijn getekend op de schaal
1:100.000 en gedrukt (voor- en achter-
zijde) op stevige losse bladen op een
