Thema's
Methoden van weergave
54
I99?-xxi-3
punten voor het verdelen van de aandacht over vijf hoofdge-
bieden: de in kaart gebrachte thema's, de technologische ont-
wikkelingen, de methoden van weergave, het kaartgebruik en
de overgang van een kaartgerichte naar een informatiegerichte
benadering. Natuurlijk hangen de ontwikkelingen op al deze
gebieden nauw met elkaar samen, maar de verdeling lijkt zin-
vol voor de structurering van dit artikel.
Het gehanteerde bronnenmateriaal is naar mijn overtuiging
geschikt voor het schetsen van een goed beeld van de ontwik
kelingen in de thematische kartografie in het algemeen. Maar
voor een (ook internationaal) aanvaardbaar en wetenschappe-
üjk verantwoord overzicht van de in kaart gebrachte thema's in
de afgelopen kwart eeuw schiet een analyse van uitsluitend
zo'n 100 nummers Kartografie en KT waarschijnlijk tekort. De
themas die daarin aan de orde werden gebracht kwamen
namelijk voor een groot deel voort uit het aanbod aan (meest-
al gratis) door Nederlandse bedrijven, diensten en instellingen
aangeleverde losse gedrukte kaartbijlagen. Natuurlijk waren
daarin af en toe wel wat tendensen zichtbaar, soms in samen
hang met maatschappelijke ontwikkelingen, maar een com-
pleet beeld van de in kaart gebrachte themas mag niet worden
verwacht en zeker niet in hun onderlinge verhoudingen. Zo
konden er bijvoorbeeld ook geen structurele verschuivingen
worden geconstateerd in de verhouding tussen synthese- en
analytische kaarten [2]
Voor een belangrijk deel heeft dit ook te maken met de aard
van de gegevens en, in samenhang daarmee, de technologische
ontwikkelingen. Twintig jaar geleden produceerde men niet zo
gauw een kaart op basis van gegevens, zoals sociaal-economi-
sche, die snel verouderen. Daarvoor duurde het proces van de
conventionele kaartvervaardiging veel te lang. Alleen bij kar-
tografische onderwijs- en onderzoeksinstellingen en in de
atlaskartografie nam men dit nadeel voor lief en produceer
de men kaarten van verkiezingsuitslagen, bevolkingskenmer-
ken, aspecten van het wonen en werklooshetd. Andere instel
lingen drukten alleen thematische kaarten van minder snel
veranderende verschijnselen. Nu de Computertechnologie
een snelle kaartvervaardiging heeft mogelijk gemaakt (zie
verderop) worden er steeds meer sociaal-economische en sta
tistische kaarten gegenereerd, maar vaak is dit in de vorm van
wegwerpkaarten die alleen op het beeldscherm verschijnen
en niet worden gedrukt (en dus niet als bijlage bij het KT
kunnen komen) [3]. Maar ofde kaarten nu op papier komen
of niet, de technologische mogelijkheden hebben de afgelo
pen jaren zonder twijfel geleid tot een aanzienlijke toename
van het aantal in kaart gebrachte themas en het aantal tot
stand gekomen thematische kaarten of kaartbeelden.
Over de ontwikkelingen in de methoden van weergave in de
thematische kartografie kan men kort en krachtig zijn: er is
de afgelopen kwart eeuw, en vooral de laatste jaren, niet veel
gebeurd op dit kerngebied van ons vak. Het vele visuele
waarnemingsonderzoek dat in de jaren zestig en zeventig met
name plaats vond in Noord-Amerika [18] leidde niet tot
wezenlijk nieuwe thematische kaarttypen, noch tot essentie-
le veranderingen in bestaande. Door uitwisseling van voor-
beelden, ervaringen en ideeen tussen kartografen onderling
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
Thematische kaartonderwerpen in
Kartografie en KT
In de jaren waarin prof. Ormeling jr.
redacteur is geweest van ons tijdschrift
is er aandacht geweest voor een keur
aan onderwerpen van thematische
kaarten. Veelal geschiedde dit in de
vorm van artikelen in de rubriek
Kaartgebruik van het KT, die betrekking
hadden op een losse gedrukte kaartbij-
lage.
Daarnaast werden er soms overzichten
verschaff van de thematische kaarten,
die door een bepaalde dienst, instelling
of bedrijf of voor een bepaald gebruiks-
doel vervaardigd werden, bijvoorbeeld
de wegen- en toeristenkaarten van de
ANWB [4].
In de afgelopen 25 jaar was er daarbij
in een aantal gevallen sprake van steeds
weer terugkerende thema's, zoals de
geomorfologie (zie figuur x), de bodem
[5]de planologie en het openbaar ver-
voer.
Maar door een actief beleid van de
redactie kon daarnaast uit de tijdschrif-
ten toch ook wel enigszins worden
afgeleid welke thema's op bepaalde
momenten in de tijd in het brandpunt
van de belangstelling stonden van de
maatschappij dan wel van de kartogra
fen.
Zo was er in 1969 aandacht voor de
ruimtevaartkartografie [6], in de twee-
de helft van de jaren zeventig voor ver-
stedelijking en stedelijke functiekaar-
ten [7], in de jaren tachtig voor
milieukartografie [8], in 1984 voor
voorlichtingskaarten bij de stadsver-
nieuwing [9] en in 1991/1992 voor de
thematische kartografie in verband met
de Europese eenwording [10].
Fenslotte werd er soms - en dat had
misschien best wel wat vaker mögen
gebeuren wat meer in algemene zin
aandacht besteed aan de kartering van
een bepaald verschijnsel, of aan een
kartografisch thema, zonder in eerste
instantie een bepaalde gedrukte kaart
of groep kaartprodukten van een be
paald bedrijf, dienst of instelling als
uitgangspunt te hanteren.
Voorbeelden daarvan zijn de industrie
[11], de geschiedenis [12], de plan-
ningskartografie [13] en het openbaar
vervoer [14]. Speciale nummers van
het tijdschrift werden zelfs volledig
gewijd aan toeristenkaarten [15].
