Dichtbij of veraf
Relatieve plaatsbepaling
De kaart als hulpmiddel voor de verdwaaldemens
Inleiding
De leesbaarheid van het landschap
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
I995-XXI-3
Geschiedenis van de kartografie; kartografische communicatie; achtergronden
History of cartography; cartographic communication; background
Histoire de cartographie; communication cartographique; information de reference
TREFWOORDEN
KEYWORD S
MOTS-CLES
De auteur is op zoek naar zijn plaats in een complexe
wereld met zeer verschillende culturen. Hij gaat er van uit
dat de neerslag van een cultuur te zien is in het landschap.
Voor hem is het landschap leesbaar voor een goede ver-
staander, net als geschematiseerde voorstellingen van het
landschap: kaarten. De laatste jaren heeft hij dit uitgangs-
punt gehanteerd bij de bestudering van kaarten en kaart-
vormen van verschillende culturen. Zijn bevindingen
tracht hij te communiceren in 'verstaanbare taaf.
Beeidende kunst en kartografie bieden daarvoor een
kader. Wij hebben hem uitgenodigd zijn visie hier uit de
doeken te doen.
Bij bezoeken aan kaartenkamers en bibli-
otheken van verschillende instellingen
heb ik steeds aan de hand van voorbeel-
den van mijn eigen werk de daar werkza-
me kartografen gevraagd mij te helpen.
Vragen naar voorbeelden van kaartvor-
men van andere culturen, de objecten
zelf of afbeeldingen, en naar literatuur
daarover die deze vormen konden toe-
lichten. Omdat deze kaarten slechts in
geringe mate hebben bijgedragen aan de
hedendaagse kartografie is het voor kar
tografen een onderbelicht gebied. Wan-
neer mij dan het gevraagde materiaal ter
hand gesteld werd kwamen de vragen
naar boven naar het wereldbeeld dat ach
ter deze schematische voorstellingen
steekt. Met name deze zijn vragen die
buiten het gangbare functionele denken
van de kartografie over kaarten liggen.
Het lijkt dan vaak meer in de lijn van
antropologie en psychologie te liggen.
Toch is mij vanuit de wereld van de kar
tografen goed materiaal aangedragen om
mee verder te werken. Het heeft mij een
andere kijk gegeven op hoe de mens de
wereld ervaart en begrijpt.
J. van Westen is
beeidend
kunstenaar
(Reelaan 23,
7522 LS Enschede,
tel. /fax 053-351098)
Ik wil proberen u inzicht te geven in de manier waarop voor mij
het landschap de neerslag vormt van hoe een cultuur denkt
over zichzelf in relatie tot de gegeven natuur: het landschap als
een concretisering van het mentale erfgoed van een cultuur.
Het is deze manier van kijken naar een landschap die mij 00k
stuurt bij het lezen van kaarten en kaartvormen van niet-wes-
terse culturen. Kaarten zijn niet alleen functionele visualise-
ringen van een landschap, maar geven 00k inzicht in de bele-
vingswereld van de cultuur die de kaartvorm heeft
voortgebracht. Met dit artikel wil ik u deelgenoot maken van
mijn visie op het landschap en op kaartvormen, in de hoop
u vanuit een ander gezichtspunt naar bekend terrein te laten
kijken, met een licht veranderend perspectief tot gevolg.
Eerst zal ik ingaan op de door mij gestelde leesbaarheid van
het landschap en relaties leggen met bestaande vakgebieden
die het landschap lezen.
Vervolgens zal ik de in kaartvormen gevisualiseerde schema
tische voorstellingen van de werkelijkheid zö introduceren
dat ik aannemelijk maak dat deze, net als landschappen,
gelezen kunnen worden op een dieper niveau dan (functio
nele) ruimtelijke indeling of historische ontwikkeling. Het
probleem van de verstaanbaarheid voor anderen komt even-
eens aan bod.
Daarna zal ik dat onderliggende, diepere niveau nader preci-
seren en bespreken onder de term: cosmologie.
Tot slot volgt een körte introductie op de prent die als bijla-
ge is ingesloten. Deze tekst kan in bepaalde opzichten
beschouwd worden als een illustratie van hetgeen eraan voor-
af gaat.
Veel van mijn werk kan beschouwd worden als een vorm van
topografie. Mijn beschrijvingen van landschappen spitsen
zieh toe op dat wat in een landschap te lezen valt over de ver-
houding van een daar levende (geleefd hebbende) cultuur
met de natuurlijke omgeving (figuur 1).
Wat is een landschap? Een eerste betekenis gaat uit van de
mens als waarnemer, de tweede van de aarde. Een landschap
is ten eerste de landelijke omgeving voor zover men die met
een blik overziet, maar öok: een deel van de aardoppervlakte
71
