KARTOGRAFISCH TIJ OSCH RIFT
I995-XXI-3
Er bestaat een kaart waarvan door een
aantal wetenschappers beweerd wordt
dat die in het bezit was of misschien zelfs
gemaakt zou zijn door Columbus. Op
deze kaart getekend op een hele kalfs-
huid (perkament) Staat aan de halszijde
een cosmologisch diagram dat duidelijk
wortelt in het gedachtegoed van de oude
Grieken. Het afgebeelde miniatuur
'mappa mundi' (letterlijk: kleed van de
wereld) is maar weinig nauwkeuriger
dan de Middeleeuwse T-O kaarten.
Vervuld van hoop en angst, zette hij zeil
om een nieuwe route naar India te vin-
den, ten tijde van de eerste ontwikkelin-
gen van de landschapsschilderkunst. We
weten dat Columbus land vond, een
continent dat we later Amerika noem-
den. Zijn dagboeken verraden nog dui-
delijker hoe ideologisch geladen hij
scheep is gegaan. In de beschrijvingen
zijn volgens Columbus de 'Indianen'
zonder geloof of wetten en zullen een-
voudig te bekeren zijn en kunnen goede
onderdanen van het Spaanse rijk wor
den [15]Dat is, hoewel afkeurenswaar-
dig, niet iets om te beschuldigend over
te spreken: ideologisch geladen etnocen-
trisme is van alle culturen. Ik heb dit
voorbeeld gekozen omdat we het alle-
maal kennen en daarmee kunnen in-
schatten hoe het idee van de wereld
wordt bepaald door een verstrengeling
van kennis, ervaring en geloof [16]. Als
bijlage bij dit nummer van het Kar-
tografisch Tijdschrift presenteer ik een
beeld van ATLAS. In een atlas wordt een
veelvoudig beeld gegeven van de hele
bekende wereld sinds het Theatrum
Orbis Terrarum van Abraham Ortelius
en de Atlas van Gerard Mercator. Mijn
ATLAS grijpt terug op het beeld van de
machtige halfgod die de wereld op zijn
schouders draagt. Maar hij beantwoordt
daar niet geheel aan, noch aan de mythi
sche koning van Libie die zo een grondi-
ge kennis had van het uitspansel [17]In
tegendeel, mijn ATLAS is een menselijk
wezen. Het draagt de wereld in zijn
hoofd en probeert het gewicht daarvan
te balanceren. Ieder woord in de wereld
van zijn hoofd mag gelezen worden als
een onderbouwend concept van de
wereld van de mens. Maar de lege ruim-
te om ieder woord en de context van
vele andere begrippen op enige afstand
maakt dat de woorden niet beperkt ver-
staan kunnen worden met een eenduidige
betekenis. ATLAS balanceert een onvolle-
dige, gefragmenteerde cosmologie die
het uiterlijk heeft van een wereldkaart.
Voor mij is uiteindelijk niet de absolute
plaatsbepaling in termen van coördina-
ten het doel, maar het vragen naar de
culturele verschijningsvormen in de
wereld en mijn relatieve plaats daar in. Ik herken soortgelijke
gedachten bij het bestuderen van kaarten, westerse en niet-
westerse. Het stellen van vragen is het weten dat je op onbe-
kend terrein bent, waar je gemakkelijk kunt verdwalen. Het
belang van je verdwaald weten hoe bedreigend 00k is ech
ter dat je open Staat voor de omringende wereld.
Literatuur
[1] Dale, van (1984), Groot Woordenboek van de Nederlandse taal
Utrecht/Antwerpen.
[2] Reader, J. (1988), Man on Earth, Portraits of Human Culture in
a Multitude of Environments. New York: Harper and Row.
[3] Schama, S. (1995), Landscape and Memory. London: Harper
Collins.
[4] Lemaire, T. (1970), Filosofie van het landschap. Bilthoven: AMBO.
[5] Sontag, S. (1979), On Photography. Middlesex: Penguin.
[6] Bolle, E. (1993), Lessen in otitheemding. Brüssel: VUB-PRESS.
[7] Boorstin, D. (1993), De Scheppende Mens, Artistieke doorbraken in
de wereldgeschiedenis. Amsterdam: Agon.
[8] Harley, J.B., Een nieuwe kijk op de carcografie. UNESCO Koerier
216. Paris: Unesco.
[9] Tufte, E.R. (1990), EnvisioningInformation. Connecticut: Graphics
Press.
[10] Lewis, D. (1972), We, the Navigators. Canberra: Australian
National University Press.
[11] Clunies Ross, M. S.A. Wild (1979), djambidj, An Aboriginal
song series from northern Australia geluidscassette. Canberra:
Goethe Institute.
[12] Tonkinson, R. (1978), Mardudjara Aborigins, Living the dream
in Australia 's desert. New York: Holt Rhinehart and Winston.
[13] Glacken, C.J. (1967), Traces on the Rhodian Shore, Nature and
Culture in Western thought from Ancient times to the end of the
Eighteenth Century. Los Angeles/ London: University of California
Press, Berkely.
[14] Goss, J. (1994), Degeschiedenis van de cartografie, De kunst van
kaartenmakers. Lisse: Zuid-Boekprodukties.
[15] Columbus, C. (1991), De ontdekking van Amerika, Scheepsjour-
naal 1492-1493. Nijmegen: Sun.
[16] Barton, B.F. M.S. Barton (1993), /deology and the Map:
Toward a Postmodern Visual Design Practice. In: Professional
Communication (ed. N.R. Blyler C. Thralls). Saga Publ.
Newbury Park.
[17] Krogt, P.C.J. van der (1994), Van Atlas tot atlas. Kartografisch
Tijdschrift yx, nr. 3, pp. 11-18.
[18] Harley, J.B. D. Woodward (red.) (1987), The History of
Cartography in Prehistoric, Ancient, and Medieval Europe and the
Mediterranean. Chicago en London: The University of Chicago
Press (delen 2-6 in voorbereiding)
[19] Mallery, G. (ed.) (1893), Picture Writing of the American Indians
Vol.IUI. Smithsonian, Reprint Dover Publications, Washington.
[20] Stott, C. (1991), Celestial Charts, Antique maps of the heavens.
New York: Crescent Books.
[21] Straus, C.L. (1981), Het wilde denken. Amsterdam: Meulenhoff.
[22] Kaartenkamers en referendarissen UB Amsterdam, UB Utrecht.
[23] Bibliotheek en C. van Elzakker, ITC, Enschede.
77
