KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
I995-XXI-4
van het oostelijk deel van de Finse Golf is een van de eerste
gedrukte kaarten met vermelding van St. Petersburg (ca.
1703-1704). Een andere kaart beslaat een groot deel van de
Oostzee.
Ook kaarten van gebieden buiten Rusland zijn door Picaert
gegraveerd. De kaart van Polen/Litouwen en de wandkaart
van Europa zijn naar Nederlandse voorbeelden uit de 17«=
eeuw gemaakt. De wandkaart van Europa is in samenwer-
king met Schoonebeeck's leerling A. Zoebov gegraveerd.
Ook is door Picaert een wandkaart van Azie gegraveerd. Pi
caert graveerde ook stadsgezichten (o.a. van Moskou en St.
Petersburg) en veld- en zeeslagen. Van Picaert is bekend dat
hij soms zelf naar de afgebeelde plaatsen afreisde. In die ge-
vallen moet hij ook als ontwerper van de kaarten worden
beschouwd.
Jean Picaert, zoon van Pieter Picaert, graveerde kaarten van
de vier continenten ten behoeve van V.A. Kiprianov, de
enige commerciele uitgever van kaarten in die tijd. Als bron
waren de continent-kaarten van Frederik de Wit gebruikt.
Johan Bliklant graveerde onder andere een gezicht op Mos
kou in 1708-1709. Het gezicht op de Russische belegering
van de stad en vesting van Riga is door Hendrik de Wit ge
graveerd kort na ca. 1710, het jaar waarin de stad op de
Zweden werd veroverd. Jacob Keyser en Paulus Tamesz.
hielden zieh hoofdzakelijk bezig met het graveren van zee
slagen en belegeringen van vestingen.
Van de door Nederlandse graveurs in Russische dienst ge-
graveerde kaarten heeft het grootste deel betrekking op de
Finse Golf en aangrenzende regio's, gevolgd door de Zee
van Azov en de Zwarte Zee, niet toevallig de conflictgebie-
den met de buurlanden Zweden en Turkije. Deze kaarten
werden niet alleen gedrukt ter verrijking van de geografi-
sche kennis van deze grensgebieden van het Russische Rijk,
maar dienden tevens ter propagandering van de Over het al-
gemeen succesvolle expansiedrift van de Russische tsaar. De
kaarten zijn vrijwel uitsluitend in de Russische taal gesteld
en voorzien van fraaie cartouches waarin de daden van de
tsaar in woord en beeld verheerlijkt worden. Als bron van
de door Nederlandse graveurs vervaardigde kaarten dienden
zowel Russisch materiaal als Zweedse manuscriptkaarten en
in Nederland uitgegeven kaarten.
Ook al hebben later in de i8c eeuw nog meer Nederlanders
kartografisch werk in Russische dienst verricht, de laatste 25
jaar van het leven van Peter de Grote was de periode waarin
de belangrijkste Nederlandse bijdrage aan de Russische kar-
tografie heeft plaatsgevonden. Vele van de hierboven be-
sproken kaarten maakten tevens deel uit van de prive-kaar-
tenverzameling van Peter de Grote. In combinatie met de
ook tot deze verzameling behorende I7e- en vroeg i8e-eeuw-
se Nederlandse kaarten en atlassen van alle delen van de we-
reld, kan men stellen dat Nederlandse kartografen veel heb
ben bijgedragen aan de kaartenverzameling van Peter de
Grote, waarvan gebleken is dat een groot deel tot op de dag
van vandaag bewaard is gebleven.
Summary
E. Okhuizen - Dutch cartographers in the service ofTsar Peter
the Great
Keywords: historic cartography; official cartography; survey
Until ca. 1700 printed maps ofRussia were executed in Western
Europe only. Düring the i8,h Century the printing of maps of
Russia took place in Russia as well. It was during the reign of
Tsar Peter the Great that this transition was started. For this
purpose the Tsar made first of all use of Dutch hydrographers
and engravers who were appointed to work in the service of the
Russian government. Under the command of Vice-Admiral of
the Russian Navy Cornelis Cruys the entire course of the Don
was surveyed in 1699. The manuscript charts were brought to
Amsterdam for engraving and printing. The charts were bound
as an atlas and published by H. Doncker jr. in 1703-1704.
Other Dutchmen with hydrographical skills drew manuscripts
charts of various Russian waters and rivers, first and foremost
of the Sea of Azov, the Tsar's first conquest at the end of the
i7th Century.
After having a first manuscript map of Southern Russia engra-
ved and printed by Jan Thesingh in Amsterdam in 1699, Peter
the Great ordered manuscript maps of the Russian territory to
be engraved and printed in Russia with the exception of Cruys'
atlas). For this purpose Dutch engravers such as Adriaan
Schoonebeeck (1698-1707), and Pieter Picaert (from 1702) were
contractedOther Dutchmen merely engraved town views, sea-
battles and sieges. The represented areas concerned first of all
the Gulf of Finland and surroundings, next the Sea of Azov
and the Black Sea. Not surprisingly, these were the areas of
conflict with the Swedish and Turkish enemies.
Resume
E. Okhuizen - Cartographes neerlandais au service du Tsar
Pierre le Grand
Mots-cles: cartographie historique; cartographie officielle;
etude
Jusqu'environ 1700 toutes les cartes imprimees de la Russie ont
ete realisees en Europe Occidentale. Au i8e siecle l'impression
des cartes de la Russie a egalement eu Heu au pays meme; la
transition a ete introduite pendant le regne du Tsar Pierre le
Grand qui a fait appel, la premiere fois, aux hydrographes et
graveurs neerlandais, engages realiser ce travailpour les auto-
rites russes. Sous le commandement de Cornelis Cruys, Vice-
Amiral de la Marine Russe, tout le cours du Don a fait l'objet
de levees topographiques. Les minutes (manuscrits) ont ete en-
voyees Amsterdam, pour gravure et Impression et la reliure
sous forme d'atlas a ete realisee par H. Doncker jr. La publica-
tion a eu lieu en 1707-1704. D'autres hydrographes neerlandais
ont dresse des minutes des eaux et rivieres russes, en premier
lieu de la Mer d'Azove, la premiere conquete du Tsar la fin
du I7e siecle.
Apres avoir fait graver et imprimer les premieres cartes de la
Russie meridionale en 1699 par Jan Thesingh Amsterdam, le
Tsar a ordonne que desormais toutes les cartes de la Russie
soient gravees et imprimees en Russie l'exception de l'Atlas
Cruys susmentionne)Pour realiser ces travaux Les graveurs
neerlandais Adriaan Schoonebeeck (1698-1707) et Pieter Picaert
partir de 1707) ont ete engages. D'autres artistes neerlandais
ont realise des gravures, notamment les vues de ville, batailles
marines et sieges. Les regions representees sont en premier lieu le
Golfe de Finlande et les environs, ainsi que la Mer d'Azove et
la Mer Noire: ceci n'est pas du au hasard, car il s'agit des re
gions de conflit avec les 'ennemis' suedois et turcs.
28
