De 'Map of the Holy Land* 1858)
door C.W.M.van de Velde
beschrijving van de actuele geografie en topografie
van Palestina om daarin het bijbelse verhaal te situeren
De kartograaf
Van de Velde
De kaart van het Heilig Land
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
I995-XXI-4
D. de Vries
Geschiedenis van de kartografie; topografische kartografie; achtergronden trefwoorden
History of cartography; topographic cartography; background keyword s
Histoire de cartographie; cartographie topographique; information de reference mots-cles
Het geografisch toneel van de bijbel heeft in het
verleden de belangstelling getrokken van veel grote
kartografen, met name Nederlandse. De Map of the
Holy Land van Van de Velde behoort echter tot een
geheel ander genre, namelijk tot de 'biblical
geography', een door de Amerikaanse theoloog
Edward Robinson gestichte school. Deze Steide zieh
ten doel de actuele geografie en topografie van
Palestina te beschrijven om daarin het bijbelse verhaal
te situeren. Dat was dus iets geheel anders dan de
historische topografie van de bijbel die kartografen
inspireerde tot het maken van tientallen 'Bible maps'.
De zeeofficier Charles William Mere-
dith van de Velde (Leeuwarden 1818 -
Besangon 1898) was zijn loopbaan in
Batavia bij de koloniale hydrografische
dienst begonnen. Daar was hij betrok-
ken bij opnamen die hem door de ge-
hele archipel voerden. Terug in Neder-
land in 1841, hield hij zieh nog enige
tijd intensief met de kartografie van
Nederlands-Indie bezig. Met de twee-
bladige Kaart van het eiland Java op de
schaal 1:700.000, die hij op 27-jarige
leeftijd voor eigen rekening uitgaf, was
zijn naam als bekwaam kartograaf in
een keer gevestigd. We ontdekken
daarin al dezelfde kwaliteiten waarvan
hij later in zijn kaart van Palestina 00k
blijk zal geven: de kunst van het com-
pileren van veelsoortig bronnenmateri-
aal tot een geheel en de pictorale weer-
gave van het relief. Na een tweede kort
verblijf in Batavia sloot hij zijn Indi
sche periode eind 1847 definitief af.
Daarop volgde de episode van onge-
veer twintig jaar waarin hij al zijn
krachten aan de kartografie van Pales
tina wijdde. Van de Velde was ervan
Drs. D. de Vries
heefi geschiedenis
gestudeerd aan de
Vrije Universiteit
te Amsterdam.
Hij is sinds 1971
verbonden aan de
Universiteitsbiblio-
theek te Leiden als
conservator van de
Collectie Bodel
Nijenhuis (Postbus
9501, 23OO RA
Leiden)
overtuigd dat hij voor het op kritische leest geschoeide mo
derne onderzoek van de bijbel en de bijbelse archeologie
iets beters kon leveren dan de kaarten van zijn directe voor-
gangers: Jacotin (1799), Berghaus (1835), Callier (1835), Kie
pert (1840) en Zimmermann (1850). Later, vanaf 1865, werd
hij steeds meer in beslag genomen door veelzijdig filantro-
pisch werk; zo was hij onder andere nauw betrokken bij de
oprichting van het internationale Rode Kruis en haar eerste
acties. Hij overleed in 1898 in Besan^on, in het Frans/-
Zwitserse grensgebied waar hij bij voorkeur sinds zijn ver-
trek uit Nederland in circa 1860 verbleef.
Zijn Map ofthe Holy Land is gedrukt op acht bladen, heeft
de schaal 1:315.000 en beslaat een gebied van Tripolis in het
noorden tot de zuidelijke punt van de Dode Zee en loopt
door tot 50 kilometer ten oosten van Damascus. Niemand
minder dan Justus Perthes in Gotha verzorgde de druk en
uitgave, zowel van de eerste editie in het Engels in 1858, als
van de tweede herziene Engelse in 1865 en Duitse, in kleu-
rendruk, in 1866.
Het basismateriaal wordt gevormd door een overstelpende
hoeveelheid gegevens van anderen en anderzijds door eigen
veldwerk en metingen, die hij op een speciaal voor dit doel
in zijn eentje ondernomen reis van december 1851 tot juni
1852 maakte. In een uitvoerige toelichting van 356 pagina's
legde hij verantwoording af van de door hem gevolgde
werkwijze. Voor de meetkundige basis maakte hij gebruik
van de recente triangulatie uit de jaren 1840/41 door het
Britse leger, dat de Turkse sultan in zijn strijd tegen Mehe-
met Ali in Palestina te hulp was gekomen. Over de inpas-
sing van zijn eigen systeem van driehoeken in dat van de
Britten, merkte hij op: 'its agreement with the survey of the
British was a source of much satisfaction'. De verdichting
van het zo geconstrueerde triangulatiediagram vond plaats
op grond van eigen peilingen met boussole, kompas en
schattingen van afgelegde afstanden in reisuren. Van de
Velde is heel openhartig over het voorlopige en onvolkome-
ne in zijn werk, vaak in de kaart aangegeven met 'not exa-
mined'. De essentie van de kaart ligt hierin dat zij behalve
de gebruikelijke topografie van plaatsen, rivieren en beken,
29
