Veranderend kaartbeeld
van Java's Oosthoek1
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
ARTIKELEN
F.J. Ormeling sr.
historische kartografie; overheidskartografie; onderzoek
historic cartography; official cartography; research
cartographie historique; cartographie officielle; recherche
TREFWOORDEN
KEYWORDS
MOTS-CLES
De volgende bijdrage heeft betrekking op twee uit ver-
schillende jaren daterende kaartfragmenten 1:50.000
van een gebied gelegen in het uiterste oosten van Java,
aan Straat Bali ten zuiden van de havenstad Banjuwan
gi. Het gebied maakt deel uit van wat in dit verhaal de
vlakte van Banjuwangi wordt genoemd. De locatie van
deze vlakte alsmede die van het kaartfragment is in
figuur 1 weergegeven. Daaruit blijkt dat dit gebied in
het noorden en westen als het wäre wordt aFgegrendeld
door het geweidige vulkanische Idjencomplex en de
daarbij aansluitende vulkaan Baiuran, terwijl in het
zuidwesten het Bettirigebergte de weg verspert. Als zo-
danig is de vlakte praktisch gei'soleerd van de rest van
Java [1]
Inleiding
Het eerste kaartfragment (figuur 2) is
gekopieerd van kaartblad nr. xcv-b
van de voormalige Nederlands-Indi-
sche Topografische Dienst uit 1924. De
kartering die ten grondslag ligt aan het
tweede Fragment (figuur 3) dateert vol-
gens bevoegde Indonesische bron uit
de jaren 1950, dus van nä de soeve-
reiniteitsoverdracht (1949). Het is mo-
gelijk dat bij deze kartering nog Ne-
derlands-Indische gegevens zijn ge-
bruikt welke dateren van vöör de soe-
vereiniteitsoverdracht, daar de Topo
grafische Dienst te Batavia in de laatste
jaren voör de oorlog met Japan bezig
was met de herziening van de kaarten
van Oost-Java.
Het contrast tussen beide kaartfrag-
menten is opmerkelijk. Terwijl het
fragment uit 1924 een uiterst Schaars
bevolkt gebied toont, ingenomen door
uitgestrekte bossen, alang-alangvelden
en moerassen, is de vlakte in de jaren
1950 bedekt met talrijke kampongs,
Prof. F.J. Ormeling
sr. is emeritus hoog-
leraar in de karto
grafie (Meyerinks-
weg 9, 7924 AM
Lonneker)
verbonden door een dicht wegennet en omringd door uit
gestrekte rijstvelden. Het is bijna ongeloofwaardig dat er in
30 jaar, waarin zieh 00k nog een oorlog afspeelde, zö veel
kan veranderen.
Vergelijking van beide fragmenten leidt tot de volgende
vraagstelling. Hoe is het mogelijk dat de vlakte van Banju
wangi tot in de jaren 1920 zo dun bevolkt bleef, terwijl toch
de bevolking van Java als geheel met sprangen toenam, na-
melijk van 19,5 miljoen in 1880 tot 34,4 miljoen zielen in
1920 (1995 107 miljoen!). In de tweede plaats vraagt de op-
zienbarende verandering van het kaartbeeld sedert 1924 om
verklaring. In het hier volgende verhaal wordt een poging
ondernomen deze vragen te beantwoorden. Het zal blijken
dat naast het geografisch isolement 00k historische factoren
hierbij een belangrijke rol hebben gespeeld.
Figuur 1.
Flet oosten van
Java met de vlakte
van Banjuwangi.
Situbondo
Pänarukan
B aJura n
1247
Bondowoso
idjen geberge
Djember
Kalisat
Banjuwangi j
PostweQ
Betiri gebergte
Vlakte van
.ocatie bijgaande
:partfragmenten
Banjuwangi
200m
200 - 500m
M 500 - 1500m
H| 1500m
Blambangan
7
