Frontkaarten uit deTweede Wereldoorlog
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT I996-XXII-I
Chr.J. Snabilie
historische kartografie; kartografische communicatie; algemeen trefwoorden
historic cartography; cartographic communication; general keywords
cartographie historique; communication cartographique; divers mots-cles
Werd er vorig jaar in het algemeen veel aandacht be-
steed aan de herdenking van 50 jaar bevrijding van Ne-
derland, het Kartografisch Tijdschrift bleef daarin ach
ter. De bevrijding leent er zieh niet zo goed voor om in
kaart te worden gebracht, maar in de vijf oorlogsjaren
die eraan voorafgingen was kartografie wel degelijk van
belang. De geringe aandacht hiervoor komt misschien
doordat veel oudere kartografen niet nieer (actief)
werkzaam zijn of niet meer aan die tijd herinnerd wil
len worden. En de kartografen van dit moment zullen
zieh niet zo aangesproken voelen omdat zij er niet bij
betrokken waren of alleen iets weten 'van hören zeg-
gen'. Zij hebben het geluk gehad geen suikerbiet of tul-
pebol te hoeven eten en weten misschien wel wat kou
maar niet wat honger is. Als zodanig konden zij 00k
niet kennisnemen van de verslaglegging in oorlogskran-
ten en de daarbij behorende kaarten.
Daarom is het goed eens terug te blik-
ken naar een stukje krantenkartografie
uit de jaren 1940-1945. De kwaliteit
van de afgebeelde kaarten of kaartfrag-
menten laat weliswaar te wensen over,
maar van 50 jaar oud krantenpapier
mögen we niet anders verwachten.
Het is een greep uit de oude kranten-
bak, geenszins bedoeld als verslagleg
ging van vijf jaar oorlog. We zullen
trachten een deel van de strijd te vol-
gen aan de hand van een zestal kaartjes
of kaartfragmenten met de daarbij be
horende berichtgeving van toen. Bij
drie kaarten is ter verduidelijking een
vergelijkbare versie uit andere publika-
ties geplaatst.
Oorlogskaarten of frontkaarten
en hun inhoud
Op 30 oktober 1940 plaatste het
avondblad De Tijd een kaart (kaart:
Van Pelt, 4085) onder de kop 'Itali-
Chr.J. Snabilie is
werkzaam bij de
Faculteit Ruimte-
lijke Wetenschap-
pen van de Univer-
siteit van Amster
dam (Nieuwe Prin-
sengracht 130, 1018
VZ Amsterdam
aans-Grieksche Oorlog'. (Italie had op 10 juli 1940 met
Duitsland een oorlogsverbond gesloten.) Het kaartje heeft
betrekking op de oorlogssituatie aan de Griekse grens en is
een typisch voorbeeld van oorlogskartografie. Het onder-
schrift bij dit kaartje (figuur 1) luidde: 'Bovenstaande kaart
geeft een algemeen overzicht van Griekenland met de voor-
naamste plaatsen en eilanden. De zwaar getrokken lijn is de
Grieksche grens; de lichte lijn die van Turkije. Met een stip-
pellijn zijn omgeven de Dodekanesos-eilanden die aan Italie
behooren'. Deze laatste eilandengroep, waartoe onder meer
Leros en Kos behoren, is thans weer Grieks.
Het artikel bij de kaart sprak van bombardementen op Pat-
ras Patra) waarbij 50 doden en 100 gewonden vielen.
Volgens het Griekse ministerie gebeurde dit doordat de be-
volking zieh niet aan de richtlijnen van de luchtbescher-
ming hield, maar er de voorkeur aan gaf de verschillende
fasen van het bombardement te aanschouwen. En eiders in
het blad van 30 oktober stond Wehrmachtbericht nr. 145
met de mededeling: 'Onze troepen zetten hun opmars op
Grieks gebied voort en braken het verzet van de vijand'.
Verder ontleende De Tijd aan het Romeinsche Blad Picoli
in Athene het bericht dat het enige vliegveld van de Griekse
archipel op Kreta in handen van de Britse luchtstrijdkrach-
ten was. Verdere oorlogsaktiviteiten werden niet omschre-
ven en bovendien zou dit de kaartinformatie toch niet dui-
delijker maken. In mei 1941 werd Kreta door Duitse para-
chutisten, ten koste van vele levens, op de Britten veroverd.
Een zware slag voor het Britse luchtwapen en een belangrijk
strategisch punt voor het Duits-Italiaanse leger in het Mid-
dellandse-Zeegebied. Dat frontkaarten 00k op andere wijze
kunnen worden weergegeven laat figuur 2 zien. Het betreft
hier de luchtaanval op Kreta (1941) in dezelfde omgeving
van de voormalige Italiaanse eilandengroep. Dit kaartje is
duidelijk en funetioneel omdat het de lezer naast de gepu-
bliceerde informatie tevens herkenning geeft.
Met de kaart (00k van Van Pelt) in de Provinciale Overijs-
selsche en Zwolsche Courant van woensdag 4 juni 1941
wordt duidelijk dat Tllos en Rödos 00k tot de Italiaanse ei
landengroep behoorden (figuur 3). Waarschijnlijk zou de
volgende aanval op Cyprus zijn, want het Duitse offensief
zou in het Middellandse-Zeegebied met de grootste energie
11
