f
Vormgeven van informatie
deel I Van functie naar vorm
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
KERNKATERN 3
M.W.H. van Elk
Vormgeven is meer dan het noodzakelijk afwerken van
informatie. Vorm speelt een actieve rol bij de
overdracht van informatie. Vanaf het eerste moment
van informatie-ontwikkeling moet rekening gehouden
worden met de vormgeving. Zoeken naar een heldere
vorm maakt de structuur van de inhoud beter
zichtbaar. In twee artikelen zal ik trachten een aantal
basisregels van het vormgeven door middel van
voorbeelden duidelijk te maken.
Inleiding
Vormgeven is een ruim begrip. Bijna
alle voorwerpen om ons heen zijn
vormgegeven, de stoel waarin we zit-
ten, de Computer, het belastingformu-
lier enz. Het is logisch dat de vormge
ving van een stoel zieh aanpast aan het
doel waaraan zij moet beantwoorden.
We kunnen ons ook voorstellen dat de
vormgeving van een belastingformulier
bijdraagt aan het gemak waarmee dit
kan worden ingevuld. Dit zal ook het
geval moeten zijn als we informatie in
de vorm van teksten en beeiden aan de
lezer over willen brengen. In het eerste
deel zal ik uitleggen hoe de structuur
van een verhaal door middel van
vormgeving gevisualiseerd kan worden
en vervolgens hoe een bruikbaar basis-
stramien geconstrueerd kan worden.
In het volgende deel zal ik uitleggen
hoe je binnen het stramien een even-
wichtige vlakverdeling kan bewerkstel
ligen. Typografie wordt later apart in
een kernkatern behandeld zodat ik er
in dit verhaal niet te diep op in ga.
Van functie naar vorm
Als schrijver heb je doorgaans een vast-
omlijnd beeld van het onderwerp van
je verhaal. Je weet precies wat belang-
rijk is en wat niet en welke onderwer-
Michel van Elk,
per i juli 1996
ah kartograaf
werkzaam bij
Dagblad Trouw te
Amsterdam.
pen er aan bod komen. Toch valt het niet mee om dat beeld
ook op de lezers over te dragen. Je zou willen dat de lezer
dezelfde accenten legt als jij, maar hoe is dat te bereiken?
Figuur 1 laat een voorbeeld zien van tekstwaardering met
drie soorten tekst, ieder met z'n eigen functie. Tijdens het
schrijven maak je, meestal onbewust, al zo'n indeling. Het
is nu de kunst om die indeling ook aan de lezer duidelijk te
maken. In drie stappen wordt hier getoond hoe je dat syste
matisch kunt doen. De eerste stap is het rangschikken van
de funeties van tekstonderdelen in een Schema met twee be-
grippen: rangorde en onderscheid. Rangorde betekent dat het
ene tekstonderdeel belangrijker is dan het andere. In het
voorbeeld is de titel van het hoofdstuk belangrijker dan de
platte tekst. Daarom Staat de titel in het voorbeeld boven de
onderscheid -
onderscheid-
Figuur 1.
Door te bepalen of
een tekstonderdeel
een rangorde of
een onderscheid
aangeefi wordt de
typografie bepaald.
^Titel van het hoofdstuk.
Hier begint de beschrijving van
het onderwerp. De eigenlijke tekst
van een verhaal noemen we de s-
lopende tekst ook wel broodtekst
of platte tekst genoemd. Uitgaande
van de platte tekst gaan we alle
tekstonderdelen in de categorie
is anders dan de platte tekst'
of 'is belangrijker of minder
belangrijkijk dan de platte tekst'
plaatsen
Citaten bijvoorbeeld moeten zieh
van de platte tekst onderscheiden
door een andere zetwijze of
lettertype maar mögen niet
belangrijker of minder belangrijk
lijken. Hoofdstuktitels moeten
juist belangrijker lijken dan de
platte tekst.
Titel van het hoofdstuk
Hier begint de beschrijving van het onderwerp.
De eigenlijke tekst van een verhaal noemen
we de lopende tekst ook wel broodtekst of
platte tekst genoemd. Uitgaande van de platte
tekst gaan we alle tekstonderdelen in de
categorie 'is anders dan de platte tekst' of 'is
belangrijker of minder belangrijkijk dan de
platte tekst' plaatsen.
Citaten bijvoorbeeld moe
ten zieh van de platte
tekst onderscheiden door
een andere zetwijze of
lettertype maar mögen
met belangrijker of minder
belangrijk lijken. Hoofd
stuktitels moeten juist
belangrijker lijken dan de
platte tekst
9
