KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
(6), vruchtbaarheid (12), sterfte (7),
buitenlanders (18), migratie (22), be-
jaarden (22) en een synthese (2). In de
bij de kaarten hörende commentaren,
waarin 00k naar verdere literatuur
wordt verwezen, kan al met al een ta-
melijk rooskleurig beeld van Frankrijk
gegeven worden: vergeleken met aan
grenzende landen in Noordwest-Euro-
pa is er sprake van een relatief jonge
bevolking die nog de ruimte heeft
(circa 100 inw/km2).
De cijfers stammen voornamelijk van
de volkstelüng van 1990, behalve die
van de migratie van gepensioneerden:
die cijfers zijn ontleend aan een onder-
zoek uit 1982.
De kartografie van Guerino Siliere is
zoals gezegd fris en goed gegenerali-
seerd, en bovendien is er (ondanks een
ruim aandeel aan choroplethen - 66%)
sprake van de nodige afwisseling. De
relatieve choroplethen worden met
kaarten met proportionele Symbolen
afgewisseld, en per 'hoofdstuk' zijn er
chorochromadsche kaarten die een
synthese bieden van het voorgaande.
Bij de choroplethen is er sprake van de
nodige variatie tussen divergerende en
'normale' choroplethen. Kaartseries
met tijdseries zijn onderling steeds
goed vergelijkbaar. Er is door de hele
atlas sprake van Macintosh-kartogra-
fie, en dat is voor dit thema zeer ade-
quaat. Het enige bezwaar tegen de re
latief eenvoudige kaarten die ermee ge-
produceerd zijn ligt in de ontbrekende
topografie: de relatie met de interpre
terende teksten is moeilijk omdat er
geografische begrippen in genoemd
worden die men niet snel eiders terug-
I996-XXII-I
vindt. Mogelijk hören ze voor een deel
tot het ruimtelijk referendekader van
de Fransen (Figeac, Castres, Plateau
champenois, Thierarchie, Diois), maar
een aantal zullen zelfs voor de gemid-
delde Fransman moeilijker te plaatsen
zijn (Senonais, Baronies, Tonnerois,
Rouergue, Choletais).
Behalve de frisse kleurige uitvoering
bestaat het handelsmerk van reclus
uit de verklärende schema's die aan de
kaarten worden toegevoegd. Ze kun-
nen opgebouwd zijn uit zogenaamde
choremes die laten zien welke ruimte-
Iijke processen er speien, dan wel in
vereenvoudigde vorm het kaartbeeld
karakteriseren. Figuur 2 is hier een
voorbeeld van. Linksonder in deze
kaart van de mediaan van de leeftijd
van de inwoners per arrondissement in
1990 vindt men zo'n verklärend Sche
ma. De zeshoek (hexagone) steh
Frankrijk voor, de invulling ervan is
een vereenvoudigde versie van de
hoofdkaart. Met zo'n groot aandeel
choroplethen voor een land waar de
bevolkingsdichtheid zo sterk varieert is
het vertekenende effect van dit kaart-
type onvoldoende tegengegaan: de
paar anamorfoses die de atlas geeft zijn
hierbij onvoldoende. Het beeld waar-
bij de departementen of arrondisse-
menten proportioneel met de bevol
kingsdichtheid zouden zijn weergege-
ven zou veel overtuigender zijn; Dor-
ling heeft dat in zijn New social atlas of
Britain (1995) laten zien. Wat dit as-
pect betreft is hier sprake van een ge
miste kans. Een opmerking nog over
de verwijzing naar de immigranten in
de cijfers: er is - uitgesplitst naar land
van herkomst - een goed overzicht van
de regionale concentraties van de im
migranten. Maar bij de andere the-
ma's, zoals vruchtbaarheid, families
enz. wordt hier bij de verklaring van
de patronen niet naar verwezen, hoe-
wel er toch wel een zekere demografi
sche invloed van de concentraties van
immigranten zal uitgaan. Men gaat
niet verder dan, soms, een verwijzing
naar 'nouveaux venus'. Ik vroeg me af
of dat nu een ethische weergave was of
een versluiering van de werkelijkheid,
die ongewenst is omdat het verhindert
een relevante demografische politiek te
kunnen voeren. Verwijzingen naar an
dere delen, zoals voor thema's als gods-
dienst, levensstandaard, werkeloosheid
of dienstenniveau, worden gemist.
Voorbeeldig in deze atlas is de manier
waarop resultaten van geografisch on-
derzoek in de interpretaties worden
vertaald in strategieen die Frankrijk
moet volgen om zijn vooraanstaande
positie te bewaren cq. te verbeteren.
Voorbeeldig is 00k de manier waarop
de soms complexe informatie wordt
vereenvoudigd op een dusdanige ma
nier dat 00k de doorsnee Fransman
hem kan verwerken. De duidelijke
kleurcodering en de verklärende sche
ma's dragen daar verder toe bij. Voor
zo'n belangrijke bijna-buur als Frank
rijk is dit voor de körnende 20 jaar on-
getwijfeld de meest gezaghebbende
geografische bron, reden om in elk
geval een aantal van de delen van deze
serie aan te schaffen. Maar 00k voor de
manier van visualiseren van ruimtelij-
ke informatie is deze atlas een indruk-
wekkend voorbeeld.
F.J. Ormeling
61
