KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
I996-XXII-2
de TD te benutten. Hij startte de trian-
gulatie van de economisch belangrijke
residende Sumatras Oostkust, moder-
niseerde het reproduktie-apparaat en
introduceerde schets- en overzichts-
kaarten van de buitengewesten. Hij
opende de weg voor tewerkstelling van
inheemse topografen die voor het goed
functioneren van de dienst onmisbaar
zouden blijken te zijn. Doeltreffend
was zijn aandeel in de besluitvorming
tot centralisatie van het meet- en kar-
teerwezen in de archipel, waarbij hij
aan de TD als centrale dienstenleveran-
cier een leidende rol toebedeelde. Te-
recht wordt Enthoven dan 00k als
grondlegger van de moderne TD in
Nederlands-Indie beschouwd.
Aan bewijzen van waardering heeft het
Enthoven zeker niet ontbroken. Hij
was de eerste dienstchef met de kolo-
nelsrang en de enige aan wie de titulai-
re rang van generaal-majoor werd toe-
gekend. Diverse koninklijke onder-
scheidingen vielen hem ten deel. Na
zijn pensionering werd hij erelid van
het Koninklijk Nederlands Aardrijks-
kundig Genootschap, waarvoor hij
zieh verdienstelijk maakte als bestuurs-
lid en als voorzitter van de redactie van
het genootschapstijdschrift, het TAG.
Tenslotte vinden wij hem als mede-
werker aan de Encyclopaedie van Ne
derlands-Indie en als voorzitter van een
comite dat de grondslagen legde voor
de in 1938 versehenen Adas Tropisch
Nederland [7]. Zonder twijfel hoort
Enthoven thuis onder de grote figuren
die de Nederlandse kartografie heeft
voortgebracht. Ik installeer hem hier-
bij gaarne in het nationale kartografi-
sche pantheon.
Literatuur
[1] Enthoven, J.J.K. (1892), De topo-
grafische opneming der Westeraf-
deeling van Borneo. Album der
Natuur, pp. 133-146 en 165-180.
[2] Enthoven, J.J.K. (1903), Bijdra-
gen tot de Geographie van Bor-
neo's Westerafdeeling. I wee delen.
Leiden: E.J.Brill.
[3] Ormeling sr., F.J. (1989), Triangu-
latie, opneming en kartering in
voormalig Nederlands-Indie.
Kartografisch Tijdschrift xv,
nr. 2, pp. 37-49.
[4] Enthoven, J.J.K. (1903), Geogra
phische plaatsbepalingen. TAG ze
serie, deel xx, nr. 6, pp. 825-852.
[5] Roon, J. van (1920), De werk-
zaamhedeti van den Topografi-
schen Dienst in de Westerafdeeling van Borneo. 114 pp.
Bandoeng.
[6] - (1901), Overzicht van de organisatie en werkwijze
van den Topografischen Dienst in Ned.-lndie. Samen-
gesteld door het Topografisch Bureau. Batavia, 51 pp.
[7] Lith, A. van (1920), De Topografische Dienst onder
J.J.K. EnthovenJaarverslag Top. Dienst Ned.-Indi'e,
pp. 79-86.
[8] Roon, J. van (1929), Uit de geschiedenis van den
N.I.Topografischen Dienst. De Indische Gids,
pp. 617-654.
[9] Enthoven, J.J.K. (1921), De Topografische Dienst. En
cyclopaedie van Ned.Indie, ze druk, deel IV,
pp. 620-624.
[10] Roon, J. van (1908), De Topographische Dienst in
Ned.-lndie als bestuursmiddel. De Indische Gids,
pp. 1483-1500.
[11] - (1905 en volgende jaren), Jaarverslagen Topografische
Dienst in Ned.Indie.
[12] Goor, J. van (1994), De Nederlandse Kolonien. Hoofd-
stukken: Exploitatie en consolidatie Van imperialis-
me tot nationalisme, pp. 213 e.v.
[13] Pannekoek, A.J. (1939), De Kartografische Afdeling.
Versehenen in Vijfenzeventig jaar Topografie in Ned.
Indie. Batavia, pp. 37-49.
[14] Niermeijer, J.F. (1908), De aardrijkskünde van de Oost-
Indiese archipel. Inaugurele Rede. Utrecht, 26 pp.
[15] Schuitenvoerder, H.J.K. (1925), In memoriam
J.J.K.Enthoven. Jaarverslag Top. Dienst Ned.-lndie,
pp. 71-74.
[16] Heibig, K.M. (1955), Die Insel Borneo in Forschung
und Schrifttum. Sonderdruck aus den Mitteilungen
der Geogr. Gesellschafi in Hamburg, Band 52,
pp. 105-395.
[17] Roon, J. van (1927), Enthoven en de Westerafdeling
van Borneo. De Indische Gids, pp. 504-517.
[18] Schuitenvoerder, H.J.K. (1930), In memoriam J. van
Roon (1872-1930). Jaarverslag Top. Dienst Ned.-lndie,
pp. 87-91.
Noot
Met dank aan ir. A.J. Kers voor zijn waardevolle adviezen.
Summary
F.J. Ormeling sr. - J.J.K. Enthoven (1851-1925) - Inspiring
mappingpromotor in the former Dutch East Indies
Keywords: history of cartography, official cartography,
background
The article gives an overview ofthe activities of J.J.K. Enthoven,
head of the Topographie Survey of the Dutch East Indies (td)
from 1897 tili 1909. Enthoven won his spurs as leader of the
mapping of West-Borneo based on astronomic orientation, a
tasks which he accomplished in nine years (1886-1895). As head
of the Survey he successfully reformed his Institute in a technical
and organizational sense and was able to strengthen its position.
He extended the Survey, improved the professional knowledge of
the stajfand encouraged the interest in further studies among his
ofßcers. He modernized the reproduetion section and paved the
way for the employment of Indonesian topographers. His contri-
13
