46
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
I996-XXII-2
kennis
ingenieur
gebruiker
expert
uitleg
module
metakennis
regels
kennisbank
feiten bank
redeneer
mechanisme
gebruikers
interface
kennis
verwervings
module
Figuur 2. De alge-
mene structuur van
een kennissysteem.
Kartografische kennissystemen
Een voorbeeld van de structuur van een kartografisch ken
nissysteem is weergegeven in figuur 3. Het is een logisch
vervolg op de in figuur 2 getoonde algemene structuur van
een kennissysteem. De gebruikelijke onderdelen van een
kennissysteem zijn aanwezig, aangevuld met een aantal on
derdelen welke specifiek zijn voor een kennissysteem in een
Gis/kartografie-omgeving. Het Gis/kartografie-deel behoeft
hier geen nadere uitleg, een gis (meta)databank met bijbe-
horende (karto)grafische module wordr bekend veronder-
steld.
Alles bij elkaar genomen is de 'state-of-the-art' ten aanzien
van kartografische kennissystemen enigszins teleurstellend.
Tenminste, voor iemand die op dit moment een kennissys
teem voor kaartontwerp in de praktijk zou willen toepas-
sen. Nadat al eerder de aanvankelijke claims van de kunst-
matige intelligentie als totaal steeds minder luid klonken,
blijkt nu 00k de aandacht voor kennissystemen binnen de
Gis/kartografie-literatuur een dalende tendens te vertonen.
Dat blijkt 00k uit een vergelijking van de 'Spatial Data
Handling' symposia van 1990, 1992 en 1994. Natuurlijk
geeft een enkele indicator geen totaalbeeld, maar opvallend
is dat in de artikelen die nog wel verschijnen de toekomst-
verwachtingen in vergelijking met enige jaren geleden dui-
delijk voorzichtiger worden geformuleerd.
Het totaal van alle gedocumenteerde kartografische kennis
systemen toont een breed scala, van zeer bescheiden (mini-)
deelsystemen tot groots opgezette Systemen die het hele
kartografische ontwerpproces omvatten. Van deze laatste
variant bestaan alleen versies op papier, want een werkend,
volwaardig en volledig kartografisch kennissysteem bestaat
op dit moment niet. Een opvallende overeenkomst tussen
vrijwel alle gemaakte en voorgestelde kartografische kennis
systemen is dat ze bedoeld zijn voor niet-kartografen (bij-
voorbeeld [3]). Het kennissysteem wordt geacht te functio-
neren in een 'Gis-achtige' omgeving, of een andere omge-
ving waar niet-kartografisch geschoolde mensen werken
met geografische gegevens en dus de behoefte bestaat aan
het maken van kaarten. Dergelijke 'kaartmakers' dienen,
met hulp van het kennissysteem, te komen tot redelijke
kaarten waarin tenminste de grootste
fouten worden vermeden. In oudere li-
teratuur wordt soms nog gemikt op
optimale' kaarten, maar op dit mo
ment worden bescheidener doelstellin-
gen realistischer geacht. Het gebruik
door niet-kartografen van kartografi
sche kennissystemen is opvallend
omdat in andere toepassingsvelden,
met relatief sterk ontwikkelde kennis
systemen, deze juist gebruikt worden
door de 'eigen' vakspecialisten. Voor-
beelden zijn onder andere biologische,
medische en industriele toepassingen.
De vakspecialist gebruikt het kennis
systeem dan om beter, sneller of effi-
cienter te kunnen werken. De verkla-
ring hiervoor is waarschijnlijk dat kar
tografische kennissystemen nog niet
ver genoeg zijn ontwikkeld om nuttig
te zijn voor een kartograaf.
Deelsystemen
Het scala van kartografische kennissys
temen kan worden duidelijk gemaakt
door het aangeven van de Systemen die
zieh aan de uiteinden van het spec-
trum bevinden. Degenen die kiezen
voor het ontwikkelen van een (klein)
deelsysteem, noemen meestal als reden
hiervoor de nog niet adequate gereed-
schappen voor het bouwen van een
kennissysteem en de onvolledigheid
van de kartografische theorie. In de al
gemene literatuur wordt veelvuldig op
de beperktheid van de huidige kennis
systemen gewezen. En de redenering is
dat men 00k binnen de kartografie
niet om dat beperkte domein heen
kan. Dit resulteert in kartografische
kennissystemen voor bijvoorbeeld het
maken van een klasse-indeling, voor
de keuze van het kaarttype, voor een
geschikte schaalkeuze, voor symbool-
keuze, voor een goede kleurkeuze en-
zovoort (onder andere [4], [5], [6] en
[7]). Deze aanpak leidt tot implemen-
teerbare en vervolgens 00k gerealiseer-
de 'kennissysteempjes' die echter op
zieh staan en niet kunnen worden sa-
mengesmeed tot een kennissysteem
voor kaartontwerp.
De gebrekkig ontwikkelde kartografi
sche theorie werkt 00k door in de mo-
gelijkheden van een kartografisch ken
nissysteem. Centraal in zo'n systeem
staan de kennisbank en het redeneer-
mechanisme. Het is een redelijke aan-
name dat op dit moment voldoende
redeneermechanismen beschikbaar
zijn, om in ieder geval een eerste opzet
voor een kartografisch kennissysteem
te kunnen maken. Het belangrijkste
resterende knelpunt is dan het vullen
