Enschede
Grafische
Tekst
Variabelen
Voorbeelden
Toepassingen
Grafische
Waarneming
Enschede
Enschede
Enschede
Enschede
ENSCHEDE
Enschede
Enschede
Enschede
Enschede
GROOTTE
(Corps-grootte)
Enschede
uitbeelden van
hoeveelheden,
benadrukken en
afzwakken
kwatitatief,
geordend en
selektief
HELDERHEIDS-
WAARDE
(mager/vet,
grijs/zwart)
uitbeelden van
rangorde,
benadrukken en
afzwakken
geordend en
selektief
GREIN
(STRUKTUUR)
(spatiering)
Enschede
Enschede
E n s c h e d
uitbeelden van
verwante
verschillen
kwalitatief,
selektief en
geordend
KLEUR
Enschede blauw
Enschede groen
Enschede rood
uitbeelden van
verwante en
absolute
verschillen
kwalitatief en
selektief
ORIENTERING
(recht, cursief)
Enschede
Enschede
uitbeelden van
verwante
verschillen
kwalitatief
VORM
(letterfamilies,
onderk./kap.)
Enschede
uitbeelden van
verschillen
kwalitatief
GEKOMBI-
NEERDE
VARIABELEN
Enschede
grootte+helderheidswaarde
versterking van
de toepassingen
afhankelijk van
de gebruikte
variabelen
Figuur 3. Semiotische indeling van tekst-varianten met hun toepassingen en waarne-
mingseigenschappen; vrij naar J. Bertin.
den tinten van blauw en dat bovendien de keuze van een
bepaald blauw zal moeten harmonieren met de overige
kleuren in de kaart. Dit soort keuzes uit schier eindeloze
mogelijkheden doen zieh voor bij de dementen waaruit de
kaart is opgebouwd: het lijnwerk, de kleurvlakken, de gene-
ralisatie, de typografie, de symboolkeuze en de kaartlay-out.
In dit kernkatern zal wat dieper worden ingegaan op de
kaart-typografie.
Typografie
Een goede definitie van de term typografie is nog altijd die
van de beroemde Engelse typograaf en letterontwerper
Stanley Morison (1889-1967), opgetekend in zijn boek
Grondbeginselen der typografie: "Typografie is de kunst
van het op de juiste wijze ordenen van drukmateriaal in
overeenstemming met een bepaald doel: van zodaning de
letters rangschikken, de ruimte verdelen en het schrift be-
heersen, als nodig is om de lezer de tekst zo goed mogelijk Figuur 4. De stip
te doen begrijpen veroorzaakt een
disbalans.
Typografie is dus een middel om een
boodschap in tekst over te brengen en
geen doel op zichzelf. Er is sprake van
dienstverlening, een bemiddeling tus-
sen auteur en lezer. Teneinde deze be-
middelingsfunctie zo goed mogelijk
tot stand te brengen dienen door de
kartograaf een aantal beslissingen van
typografische aard te worden geno-
men. Deze beslissingen gaan uit van
het principe de te verschaffen informa-
tie zo correct en snel mogelijk naar de
kaartlezer over te brengen. De belang-
rijkste zijn:
Keuze van de toe te passen
letter
Tegenwoordig komen we als nooit te
voren in aanraking met een groot aan
tal uitbundig vormgegeven lettersoor-
ten. Als kartograaf moeten we ons
hierdoor niet het hoofd op hol laten
brengen. AI deze nieuwe letters zijn
voor kaarten geheel waardeloos, overi-
gens 00k voor vrijwel alle andere typo
grafische toepassingen (figuur 1). Wij
kiezen bij voorkeur voor letterfamilies
die reeds bewezen hebben over een
goede leesbaarheid te beschikken en
voldoende variatie-mogelijkheden in
zieh te hebben. Goede voorbeelden
zijn Univers, Helvetica, Times, Gara
mond, Optima, Rockwell. De 'x'
hoogte (figuur 2) mag niet minder dan
ongeveer 70% van de kapitaalhoogte
zijn, de stokken en staarten in principe
kort, schreven niet te dun en gesloten
lettergedeeltes zoals bij een e of a niet
te klein. Beoordeel vooral de leesbaar
heid van de kleinste corpsen die im
mers veel in kaarten worden toegepast.
Bedenk dat bij verschil in letterfamilie
uitsluitend kwalitatief onderscheid
wordt waargenomen (zie 00k figuur 3).
Hoe en wanneer te varieren
binnen een letterfamilie
Het aantal mogelijke variaties binnen
een familie is zeer groot. Dat is dan
00k een van de redenen waarom zel-
den meer dan twee, hooguit drie ver-
schillende letterfamilies binnen een
kaart worden toegepast. Men denke
hierbij aan: romein en kapitaal (het
basisontwerp, medium, waarvan alle
Varianten zijn afgeleid), recht en cur-
sief, versmald en verbreed, vet en
mager, maar 00k extra versmald, extra
vet enz. Verder zijn er nog variaties in
kleur, open letters, letters met scha-
duwkanten enz. Ook het vaststellen
van de lettergrootte, letterspatiering,
woordspatiering en regelafstand bie-
den variatiemogelijkheden en zijn
steeds punten van overweging. Voor
2
