DeVrede van Munster
en de atlaskartografie
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT I996-XXII-4
P.C.J. van der Krogt
Geschiedenis van de kartografie, atlaskartografie, achtergronden trefwoorden
History of cartography, atlas cartography, background KEYWORDS
Histoire de cartographie, cartographie d'atlas, Information de reference mots-CLES
Het hoogtepunt van de Nederlandse atlasproduktie ligt
tussen ca. 1630 en 1670. Onder invloed van de hevige
concurrentie tussen de uitgevershuizen Hondius-Jans-
sonius en Blaeu worden atlassen steeds groter en steeds
mooier. In 1648, midden in deze ontwikkeling komt de
Vrede van Munster tot stand met diverse territoriale
wijzigingen. Ter gelegenheid van het herdenkingscon-
gres '1648 Vrede van Munster' is in verschillende atlas
sen van vöör en na 1648 nagegaan in hoeverre deze wij
zigingen in de atlassen hun neerslag vonden.
Inleiding
Het einde van het communisme zorgde ervoor dat vanaf
1989 de kaart van Centraal-, Oost- en Zuidoost-Europa ge-
heel opnieuw getekend werd. Bondsstaten vielen uiteen in
zelfstandige staten, denk vooral aan de Sovjetunie en Joego-
slavie, maar 00k Tsjechoslowakije werd gesplitst. Daarente-
gen werden Oost- en West-Duitsland weer samengevoegd
en bovendien werden tientallen plaatsnamen die aan de
communistische tijd herinnerden veranderd (Leningrad
werd weer Sint-Petersburg, Karl-Marx-Stadt weer Chemnitz
enz.).
Alle veranderingen werden door de kaart- en atlasuitgevers
op de voet gevolgd. Wolters-Noordhoff bijvoorbeeld publi-
ceerde in 1991 een geheel nieuwe atlas, de Wolters-Noordhoff
Wereldatlas. De sluitingstermijn van de redactie was 1 au-
gustus 1991. Vijf maanden later werd de Sovjetunie ontbon-
den, in de loop van 1991 en 1992 splitsten vier van de zes
deelstaten van Joegoslavie zieh af en 00k in 1992 splitste
Tsjechoslowakije zieh. Binnen een jaar was de nieuwe atlas
sterk verouderd! De uitgeverij zag zieh genoodzaakt een
Supplement uit te brengen met 30 geactualiseerde kaarten.
De Vrede van Westfalen in 1648 had 00k territoriale ver-
schuivingen tot gevolg. Het einde van de Tachtigjarige oor-
log betekende een definitieve scheiding van de Zeventien
Provincien: de noordelijke zeven vormden de Republiek
van de Verenigde Nederlanden en werden van het Duitse
Rijk afgescheiden, de zuidelijke tien provincien bleven
onder Habsburgs gezag als 's Konings Nederlanden.
Het einde van de Dertigjarige oorlog had nog meer territo
riale gevolgen: de Zwitserse bondsstaat werd definitief van
Dr. P. C.J. van der
Krogt is docent-
onderzoeker aan de
Faculteit Ruimtelij-
ke Wetenschappen,
Universiteit
Utrecht (Postbus
80.II3, 3308 TC
Utrecht, tel. 030-
233 20 32, e-mail:
p. vanderkrogt@frw
.ruu. nl).
het Duitse Rijk afgescheiden; aan
Frankrijk kwamen gebieden in de
Elzas en in Lotharingen; Zweden ver-
wierf een deel van Pommeren en de
bisdommen Bremen en Verden; Bran
denburg kreeg de rest van Pommeren
en de bisdommen Halberstadt en
Minden.
Hebben deze veranderingen, die in de
ogen van de iye-eeuwer wellicht even
ingrijpend waren als de wijzigingen
ten gevolge van het verdwijnen van de
communistische staten, een overeen-
komend invloed gehad op de atlaskar
tografie?
Om deze vraag te kunnen beantwoor-
den moeten we eerst iets weten over de
situatie van de commerciele atlaspro
duktie.
Geschiedenis van de atlaspro
duktie
De atlas is een betrekkelijk jong pro-
dukt in de commerciele kartografie.
Pas in 1570 verscheen de eerste moder
ne atlas.
Wat is eigenlijk een atlas? In de ruim-
ste zin van het woord is een atlas een
verzameling kaarten die in een of meer
banden samengebonden is. Bij een at-
lasuitgave worden echter meer eisen
gesteld. Op de eerste plaats moet er
van gedrukte kaarten sprake zijn, an
ders kunnen we niet eens van een uit-
gave spreken. De keuze van de kaarten
mag 00k niet willekeurig zijn; tussen
de kaarten moet een zekere onderlinge
samenhang zijn. Een derde belangrijke
karakteristiek van een atlas is dat de
kaarten alle op hetzelfde formaat zijn -
uitzonderingen daargelaten - en bij
30
