KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
op de Mac uitgevoerd) voldoen goed.
De enige uitzondering daarop is bij
het hoofdstuk over terreinweergave,
waar ze te sterk zijn verkleind.
De structuur van het boek is niet meer
zo duidelijk als vöör deze laatste com-
plete omwerking van de stof, door de
incorporatie van het materiaal over de
digitale kartografie. Maar door de uit-
gebreide index en het vet weergeven
van de sleutelwoorden in de lopende
tekst blijft het boek goed toegankelijk.
Het is zeer duidelijk geschreven, zoals
alle Amerikaanse leerboeken en, zoals
gezegd, goed ge'illustreerd.
F.J. Ormeling
Herdrukken van gekleurde over-
zichtskaarten van Java, Madoera en
Bali 1:1.000.000 uit 1951 in 2 bin
den, van Sumatra 1:1.650.000 uit
1922 en van de plattegrond van Ba-
tavia 1:20.000 uit 1940. Prijzen:
Java f 15,- per blad, set van 2 bladen
f 25,-; de overige bladen elk f 20,-per
blad excl. verzendkosten van f 4,50.
Te bestellen bij de Topografische
Dienst, Postbus 115, 7800 AC Emmen.
Drie maal binnen körte tijd heeft de
Topografische Dienst kaartminnend
Nederland aan zieh verplicht met de
uitgave van een herdruk van een kaart
uit het koloniale verleden. In 1995 ver-
raste de Dienst met een herdruk in
kleur van de uit 1930 daterende kaart
in twee bladen van Java en Bali
1:1.000.000. Vervolgens werd in sa-
menwerking met het Koninklijk Insti-
tuut voor de Tropen te Amsterdam een
herdruk in kleur vervaardigd van de
laatste vooroorlogse plattegrond van
Batavia, schaal 1:20.000. Tenslotte ver-
scheen in 1996 een herdruk van de uit
1922 daterende overzichtskaart van het
eiland Sumatra 1:1.650.000.
De herdruk van de plattegrond van
Batavia biedt hen die de stad van vöör
de souvereiniteitsoverdracht hebben
gekend gelegenheid tot een nostalgi
sche wandeling. Daarom wordt aan
deze kaart een nadere bespreking ge-
wijd. Daarbij wordt gebruik gemaakt
van het interessante fotoboek Batavia-
Beeld van een stad door drs. R.P.G.A.
Voskuil (1989), waarin tevens de veran-
deringen van het stadsbeeld sedert
1949 zijn beschreven.
In de langgerekte stad zijn van noord
naar zuid vier wijken te onderschei-
den, elk met een eigen karakter: de Be-
nedenstad met de oude haven, banken
1996-XX11-4
en handelskantoren; Weltevreden, het
Batavia-Centrum van de jaren dertig,
met de Benedenstad verbonden door
de Molenvliet; de woonwijken voor de
gegoede burgerij Menteng en Gon
dangdia, aangelegd in de jaren twintig
en Meester Cornelis, waar het militair
garnizoen was gelegerd.
Kennismaking met de herdruk leidt
dadelijk tot de ontdekking dat wat
kleurstelling betreft de traditie van de
koloniale topografische kaarten is ge-
volgd, in dien zin dat onderscheid is
gemaakt in de weergave van stads- en
kampongbebouwing. De uit stenen
gebouwen bestaande woonwijken zijn
in rood weergegeven, terwijl inheemse
kampongs met woningen uit bamboe
en bilik groen zijn gekleurd. Dit ge
bruik, dat oorspronkelijk teruggaat op
militaire motieven, riekt in de tegen-
woordige tijd naar sociale discrimina-
tie.
Vergelijking van het stadsbeeld van ko-
loniaal Batavia met circa 400.000 in-
woners met het huidige brengt vervol-
gens aanzienlijke verschillen aan het
licht. Door een gigantische toestro-
ming van migranten heeft de stad zieh
sedert 1949 door de bouw van nieuwe
woonwijken, zoals de in 1947 gestarte
satellietstad Kebajoran, als een olievlek
uitgebreid. Voorts heeft het streven om
de stad een eigen Indonesisch gezicht
te geven, op grote schaal geleid tot af-
braak van vele aan het koloniaal verle
den herinnerende gebouwen, tot
nieuwbouw van imposante regerings-
en handelskantoren, van monumentale
hotels en winkelcentra en tot verbre-
ding van bestaande en de aanleg van
nieuwe wegen en boulevards. Het ge-
volg is dat in de thans 9 miljoen inwo-
ners teilende stad het oude Batavia, op
enkele uitzonderingen na, nauwelijks
meer terug te vinden is. Van de vier
genoemde stadswijken heeft Batavia-
Centrum de grootste veranderingen
ondergaan, terwijl Gondangdia en
Menteng het karakter van Nederlandse
tuinsteden vrijwel intact hebben be-
waard. Het hart van Batavia-Centrum
werd en wordt nog steeds gevormd
door Koningsplein en Waterlooplein.
Op het Koningsplein, in 1949 omge-
doopt in Medan Merdeka, prijkt thans
het 137 meter hoge Vrijheidsbeeld. Op
het Waterlooplein, thans Lapangan
Banteng, eens paradeplaats van Daen-
dels, herinnert tegenwoordig een mo-
nument aan de overdracht in 1963 van
Westelijk Nieuw-Guinea. In het Wil
helminapark verrees de enorme Istiq-
lalmoskee. De naam Wilhelminapark
is een voorbeeld van een aantal betrek-
kelijk onschuldige koloniale straatna-
men. Daarnaast komen namen voor
die voor de Indonesiers kwetsend moe-
ten zijn geweest, zoals de Jan Pieters-
zoon Coenweg en de Van Heutszbou-
levard, vernoemd naar de bedwinger
van Atjeh. Zlj hebben uiteraard alle
voor Indonesische eponiemen plaats-
gemaakt.
Talrijke op de herdruk herkenbare ge
bouwen, zoals Hotel der Nederlanden,
Hotel des Indes, de bekende herenso-
cieteit De Harmonie en haar militaire
tegenhanger de societeit Concordia
aan het Waterlooplein, jarenlang in ge
bruik als zetel van het Indonesisch par-
lement, zijn verdwenen. Evenwel heb
ben de autoriteiten een aantal bouw-
werken, die in de Indonesische vrij-
heidsstrijd een rol hebben gespeeld,
gerestaureerd en in ere hersteld. Zo is
het gebouw van de Volksraad waar ir.
Soekarno zijn beroemd geworden rede
hield over de Pancasila, de vijf ideolo
gische grondslagen van de republiek,
tot nationaal monument gepromo-
veerd. Maar 00k andere markante
bouwwerken, aantrekkelijk vanuit his
torisch oogpunt en waardevol als toe-
ristisch object zijn bewaard gebleven.
Hieronder ressorteren onder andere
het oude stadhuis in de Benedenstad,
thans Historisch Museum, het fraaie
uit de i8e eeuw daterende landhuis aan
Molenvliet, thans Arsip Nasional, het
museum van het Bataviasch Genoot-
schap en natuurlijk het bekendste ge
bouw aan Koningsplein-Noord, het
paleis van de gouverneur-generaal,
thans bewoond door president Soehar-
to. Zij zijn alle op de herdruk terug te
vinden en voldaan over mijn ontdek-
kingen besluit ik de rondwandeling.
Volgens de heer Rob Braam, kaartbe-
heerder van de Topografische Dienst,
overtreft de belangstelling voor de drie
herdrukken, met oplagen van elk 1000
exemplaren, de verwachtingen. Batavia
en Java worden het best verkocht en
zijn intussen alweer herdrukt. Onder
de kopers bevinden zieh vele oud-mili-
tairen uit de tijd van de politionele ac-
ties die door aankondigingen in het
veteranentijdschrift De Opmaat op de
uitgaven attent werden gemaakt. Vol
gens Braam is thans een herdruk in
voorbereiding van de kaart van de ge-
hele archipel uit de Atlas van Neder-
landsch Oost-Indie van Stemfoort en
Ten Siethoff uit de periode 1898-1907.
Wij wensen die nieuwe herdruk even-
veel succes toe als haar voorgangers.
F.], Ormeling sr.
60
