m
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
I997-XXIII-I
00k een kaart van Europa (figuur 7). Uit deze beide kaarten
blijkt duidelijk dat Plancius kort tevoren nog van mening
was geweest dat Nova Zemla (het tegenwoordige Nova
Zembla) onderdeel uitmaakte van een van de vier poolei-
landen zoals die door Mercator waren afgebeeld. Op zijn
kaart van Europa Staat Nova Zembla zelfs nog als zodanig
afgebeeld. Duidelijk is daarop namelijk te zien dat Nova
Zembla in het oosten begrensd wordt door een van de vier
door Mercator veronderstelde zeestromen (vergelijk de zee-
stromen op figuur 4). Maar in een bijkaartje is Nova Zemla
als eiland weergegeven. Dit bijkaartje is, gezien de erop
voorkomende Engelse termen en namen, duidelijk geba-
seerd op Engelse gegevens. Blijkbaar had een Studie van de
Engelse ontdekkingen Plancius er in de loop van 1594 toe
gebracht om het beeld van Mercator los te laten en er in
ieder geval van uit te gaan dat Nova Zembla een eiland was.
Dit wordt bevestigd door een nadere beschouwing van zijn
wereldkaart. Nova Zemla is hierop afgebeeld als een eiland,
maar vlak boven dit eiland zijn nog de sporen van een weg-
gevlakte tekening te zien, die Nova Zemla als deel van een
van de vier pooleilanden weergaf. Blijkbaar hebben de nieu-
we Engelse gegevens Plancius er in een laat productiestadi-
um van de kaart toe gebracht om Nova Zembla als eiland te
beschouwen. En niet alleen dat, maar ze hebben Plancius
zelfs aan het twijfelen gebracht aan het bestaan van de pool
eilanden, want op een hier niet afgebeeld deel van zijn kaart
deelt hij mee dat hij de pooleilanden afbeeldt, niet omdat
hij gelooft in het bestaan ervan, maar om te voorkomen dat
men zou menen dat hij de zaken hier onvolledig weergaf.
Bekijken we nu vervolgens de route van Willem Barentsz
NOVA. 2,
"jSg
JÜBea
(W£>
Permi
Figuur 6. Uitsnede
van een wereld
kaart, vervaardigd
door Petrus Planci
us (Amsterdam,
I594)-
Figuur 7. Uitsne-
den van een kaart
van Europa, ver
vaardigd door
Petrus Plancius
(Amsterdam, 1594).
op zijn eerste reis naar het poolgebied,
dan valt vast te stellen dat hij längs de
westkust van Nova Zembla naar het
noorden koerste [l'Honore Naber,
1917] - Blijkbaar was hij dus in de ver-
onderstelling dat Nova Zembla een ei
land was en wilde hij er längs het
noorden omheen Zeilen. Elet kan dus
niet anders of Plancius, die Barentsz'
voornaamste informant moet zijn ge
weest, moet al vöör het vertrek van Ba
rentsz de bedoelde Engelse gegevens
hebben bestudeerd en vervolgens zijn
gewijzigde inzichten aan Barentsz ken-
baar hebben gemaakt, waarschijnlijk
in de vorm van een of meer manu-
scriptkaarten [Keuning, 1946].
Samenvattend kunnen we stellen dat
Barentsz reeds vöör zijn eerste tocht
vrij goed gei'nformeerd moet zijn ge
weest over het eerste traject van zijn
geplande tocht, namelijk dat deel dat
Voerde tot aan Nova Zembla. Voor dit
traject waren toen al tamelijk goede
kaarten beschikbaar die gebaseerd
waren op eerdere waarnemingen van
Engelse en Nederlandse zeelieden.
Deze kaarten bevatten dan weliswaar
nog aanzienlijke onvolkomenheden in
de vorm van het voorkomen van een
aantal niet bestaande eilanden, zoals
Sir Hugo Willoughbes land (zie figuur
7), maar voor wat betreft het zuidelijk
deel van de Barentszzee corrigeerden ze
het kaartbeeld van Mercator toch aan-
zienlijk. Bovendien gaven ze sommi-
gen aanleiding om 00k bij de overige
delen van de kaart van Mercator vraag-
tekens te zetten. Dit laatste gold overi-
gens niet voor Mercator zelf, die waar
schijnlijk in 1594 een nieuwe kaart van
het noordpoolgebied maakte [Okhui-
zen, 1994]. Op deze kaart, die in 1595
werd uitgegeven (figuur 8), zijn de vier
OVA
ZiM.uA
Statines
DESCRIPT10 NOVM ZEMBUE,
*d quem pemtiui cognofcendimenfe lulio
prweime eUpfc prtfntis on»i ijpf.itru nti-
vcstxptnfis 1 Üußnp. D D Ordtnum mfhutU
epcrtH TtxtlUfiivenlismarifc cemmißrt.
10
