m 4»
v s
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
I997-XXIII-I
Van deze karteringswerkzaamheden van Barentsz - en mo-
gelijk 00k van enkele van zijn metgezellen - is waarschijnlijk
niet al te veel via uitgegeven kaarten in de openbaarheid ge-
raakt. Er valt namelijk maar een kaart aan te wijzen waar-
van mag worden aangenomen dat ze naar aanleiding van
deze tochten is vervaardigd. Het betreft de Beschrijvinghe
der zeecusten vant nordelicxste deel van Norwegheneen pas-
kaart van de wateren ten noorden van Noord-Noorwegen
en Lapland, gemaakt door Willem Barentsz en daterend uit
1596. Het is weihaast zeker dat in deze kaart informatie is
verwerkt die Barentsz op zijn eerste tocht heeft opgedaan
[Burger, 1915]. Het is niet onmogelijk dat hij de kaart pas
heeft getekend op het laatst van 1595 of in het begin van
1596, toen hij terug was van zijn tweede tocht. In dat geval
bevat de kaart 00k gegevens die tijdens deze tocht zijn ver-
zameld.
Tijdens de eerste twee tochten van Ba
rentsz naar het hoge noorden, in res-
pectievelijk 1594 en 1595, zal men zeker
nieuwe kennis hebben opgedaan van
de wateren en kusten die werden be-
zeild. Uiteraard zal men meer te weten
zijn gekomen van de kusten van Noor-
wegen en Lapland. Daarnaast zal tij
dens de eerste tocht 00k reeds de west-
kust van Nova Zembla zijn gekarteerd,
terwijl men tijdens de tweede tocht de
topografie en hydrografie van de om-
geving van het eiland Vaigach en het
westelijk deel van de Karazee beter in
kaart zal hebben gebracht. We mögen
dit aannemen op grond van het feit
dat Willem Barentsz al vöör 1594 zee-
kaarten vervaardigde [Burger, 1915]in
elk geval hij zal dus tijdens de twee
eerste reizen naar het noorden hebben
gekarteerd.
Figuur 9. Uitsnede
van een kaart van
Europa, vervaar
digd door Jodocus
Hondius (Amster
dam, 1595).
Behalve deze kaart zijn er nog enkele kaarten aanwijsbaar
waarin informatie opgedaan tijdens de eerste twee pool-
tochten is opgenomen. Het betreft de herziene poolkaart
van Mercator uit 1595 (ßguur 8), een kaart van Europa door
Jodocus Hondius uit 1595 (figuur 9) en een wereldkaart, op-
nieuw van Jodocus Hondius en daterend uit 1596 of 1597
(figuur 10). Op de kaart van Mercator Staat het water tussen
Nova Zemla en het Russische vasteland aangegeven als Fre-
tum Nassouiumdat wil zeggen als Straat Nassau. Deze
naam was tijdens de eerste tocht gegeven [Okhuizen, 1992].
Op de kaart van Europa staan enkele teksten die betrekking
hebben op de eerste tocht [Schilder, 1984]. De kustlijnen
van de Streek rondom de Barentszzee op deze kaart stoelen
echter vermoedelijk niet op tijdens deze tocht verworven
kennis, want ze lijken verdacht veel op een combinatie van
de lijnen van de hoofd- en inzetkaart die eerder door Plan-
cius waren vervaardigd (figuur 7). De contouren van het
vasteland bezuiden de Barentszzee en van de ten noorden
daarvan liggende eilanden op de wereldkaart lijken even-
eens te zijn ontleend aan Plancius' kaart van Europa uit
1594. Dit echter met een uitzondering: de westkust van
Nova Zemla. Deze vertoont een zodanig afwijkend verloop
van die op eerdere kaarten en is bovendien dusdanig over-
eenkomstig het werkelijke verloop dat men mag aannemen
dat ze is weergegeven op basis van waarnemingen door Wil
lem Barentsz en zijn metgezellen tijdens de eerste pool-
tocht.
AI met al voegen deze vier kaarten niet erg veel toe aan de
informatie die men in de Nederlanden al voör Barentsz'
tochten had over dit noordelijke gebied. Dit is natuurlijk
00k niet zo verwonderlijk. Spectaculaire ontdekkingen wer
den er tijdens deze reizen niet gedaan. Men kreeg alleen een
meer gedetailleerd beeld van zeeen en kusten die reeds in
meerdere of mindere mate bekend waren. Dit verklaart
enerzijds waarom er siechts weinig kaartmakers gei'nteres-
seerd waren in de opname van de nieuwe gegevens en an-
derzijds waarom de paar kaarten die deze gegevens bevatten
weinig of geen echt nieuwe informatie opleveren.
Geheel anders liggen de zaken als we de kartografische
oogst van Barentsz' derde reis beschouwen. Voor een derge-
lijke beschouwing kunnen we ons concentreren op een
kaart, namelijk de poolkaart vervaardigd door Willem Ba
rentsz zelf en uitgegeven na diens dood, in 1598, door Cor-
nelis Claesz (figuur 11). Aangezien Willem Barentsz na de
overwintering op de terugtocht is overleden, moet het con-
cept van deze kaart nog in 1597, voör het verlaten van Nova
Zembla, voltooid zijn. Het is dus erg waarschijnlijk dat Ba-
f S E. P
TEKTRIO
NALIVM
Tcrranim de:
fenptio.
pooleilanden gehandhaafd, maar zijn
wel de door Plancius gemaakte correc-
ties voor wat betreft de zuidelijke Ba
rentszzee overgenomen.
De ontdekkingen van Barentsz
en zijn reisgenoten
Figuur 8. Kaart
van het noordpool-
gebied, vervaardigd
door Gerard Mer
cator (Duisburg,
1595)-
11
