De panoramakaarten van
Heinrich C. Berann
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
F.J. Ormeling
I997-XXIII-I
visualisatie, hoogtevoorstelling, overzicht
visualisation, relief representation, survey
visualisation, orographie, etude
TREFWOORDEN
KEYWORDS
MOTS-CLES
Een van de meest flamboyante en creatieve kartografen
van onze tijd is Heinrich C.Berann, auteur van een uit-
gebreid oeuvre van panoramakaarten. Niet alleen Euro-
pese bergtoppen zijn door hem vereeuwigd en beroemd
gemaakt, maar 00k de hoogste toppen van Noord-Ame-
rika en Azie. Vanuit zijn studio in Lans bij Innsbruck
heeft Berann de laatste dertig jaar Europa doorkruist
met zijn stationcar, waarop hij een platform had ge-
construeerd, zodat hij op bet dak kon zitten tekenen en
zo zowel beter kon zien als ongestoord bezig kon zijn.
Dit artikel wil een inzicht geven in zijn ontwikkeling
en werkwijze.
Een van de meest indrukwekkende ma-
nieren om de verwoesting in Joegosla-
vie na te gaan is de alledaagse TV-beel-
den te vergelijken met de plattegrond
van de gouden stad Sarajevo (figuur 1)
die ter gelegenheid van de Olympische
speien werd vervaardigd. Vanaf de
Olympische winterspeien in Cortina
d'Ampezzo (1956) en de Olympische
zomerspelen in Rome (i960) had elke
Olympiastad zieh laten portretteren
door de Oostenrijkse meester van de
panoramakaart, en de sportofficials uit
Joegoslavie waren dus 00k naar Lans
bij Innsbruck in Tirol getogen om Be
rann te vragen 00k hun stad af te beei
den. Ik heb zelf de tocht bij Innsbruck
naar boven 00k eens gemaakt op een
excursie met Studenten, in 1983, al slip-
pend in de sneeuw met de vw-bus. De
tocht naar beneden een paar uur later
ging veel sneller omdat Berann alleen
maar wijn schonk, ondanks het vroege
uur. De glorieuze Nieuw-Zeelandse
vriendin die we van de eerste kennis-
making in Ede in 1973 kenden was niet
meer in zijn gezelschap, al begon hij
wel te glimlachen toen ik ernaar vroeg;
daarvoor in de plaats zwaaide zijn
Prof dr. F.J. Or
meling jr. is als
hoogleraar Karto-
grafie verbonden
aan de Universi-
teit Utrecht, FFei-
delberglaan 2,
3384 CS Utrecht,
tel. 030 - 23313/3.
dochter de seepter. Ze waarschuwde hem niet te veel te drin-
ken in verband met zijn maag. Maar als dat al teleurstelde
dan ging dat idee snel over tijdens het bezoek aan zijn stu
dio, waar hij zijn manier van werken liet zien. Alleen al het
uitzicht vanaf zijn alm boven Innsbruck en de atmosfeer
daar gaf stof genoeg om uren over te verteilen.
Berann's carriere
Dat uitzicht was zonnig, de lucht was helder, en dat is 00k
nodig in panoramakaarten, iets waar Berann zelf door scha
de en schände achter gekomen is. "Einladende Bildwir
kung, sonnige Stimmung, klaren Überblick" [Berann, 1968]
- dus een uitnodigend effect van het beeld, een zonnige
sfeer en een helder overzicht - dat zijn de eisen die de mo
derne reclame steh. Berann heeft moeten leren dat je de es
sende moet overdragen, je niet in details moet verliezen,
een duidelijke struetuur moet aanbrengen door middel van
de werking van licht en schaduw, en de verschillende tech
nische gegevens zoals namen, plaatsen en skiliftjes zö in het
panorama moet onderbrengen dat de totale indruk er niet
door wordt verstoord. En dat heeft hij niet op de Fachschu
le Dekorationsmalerei in Innsbruck geleerd, maar zichzelf
moeten bijbrengen. Hij is in 1915 geboren, en in 1933 in de
crisistijd was er geen geld voor een vervolgstudie op de
kunstacademie in Wenen. Berann ging folders ontwerpen
voor de toeristenindustrie, en in 1936 zag hij zijn kans
schoon: in dat jaar kwam de Grossglockner Hochalpen-
strasse gereed, en er werd een prijsvraag uitgeschreven voor
een affiche, die ter gelegenheid van de opening gedrukt zou
worden. Berann had helemaal geen ervaring met het ver-
vaardigen van panoramakaarten, maar wel, net als Mijkse-
naar nu, ideeen over de panoramakaarten die in die tijd ge-
produeeerd werden, vooral door Rueb, de gedoodverfde
grootmeester van die dagen. Diens kaarten waren over het
algemeen vrij somber - wellicht wel in de juiste natuurlijke
kleuren, maar ze waren in elk geval niet erg wervend. Be
rann besloot zo'n panoramakaart heel anders op te zetten:
lichte en vrolijke tinten en een vriendelijke en zonnige at
mosfeer. Zijn ontwerp maakte zo'n indruk dat de jury de
21-jarige de opdracht verstrekte, wat heel bijzonder is in de
Oostenrijkse maatschappij van die dagen.
19
