Historisch-topografische kaart van de
Kromme Rijn en omgeving
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT I997-XXIII-I
G.W.], van Omme
De Kromme Rijn
Ooit was de Kromme Rijn, het riviertje dat van Wijk bij
Duurstede naar Utrecht stroomt, een belangrijke en brede
waterweg; een waterweg met een roemrijk verleden. Het
maakte deel uit van de officiele grens van het Romeinse
Rijk en in de tijd van Karel de Grote lag aan zijn oever de
belangrijkste havenplaats van Noordwest-Europa, Dorestad.
Het riviertje van nu was toen de Rijn die zieh bij Utrecht
splitste in de Oude Rijn en de Vecht. De Oude Rijn mond-
de bij Katwijk in de Noordzee uit. In 1122 vond de bisschop
van Utrecht het nodig de Rijn bij Wijk bij Duurstede af te
dämmen. De tegenwoordige Lek, toen al een belangrijke ri-
vier, werd de hoofdrivier. De aanleg van de dam leidde tot
de oprichting van de in Nederland (en
waarschijnlijk zelfs in Europa) oudst
bekende en nog steeds bestaande inter
lokale organisatie op het gebied van de
waterstaat: het waterschap, thans het
hoogheemraadschap.
Met de afdamming van de Rijn begin
nen de problemen met de bevaarbaar-
heid. Minder stroomsnelheid veroor-
zaakt al gauw dichtslibben. Sinds de
twaalfde eeuw is er dan 00k een voort-
durende strijd tegen de verzanding van
de Kromme Rijn gaande. Dat was
nodig want de Kromme Rijn bleef zijn
funetie als waterweg nog vele eeuwen
behouden omdat het Kromme-Rijnge-
bied zieh ontwikkelde tot een welva-
rend landbouwgebied. Pas sinds 1870,
met de komst van het vervoer over de
weg, komt in deze situatie verande-
ring. Maar het belang van de rivier
blijft: eerst als onderdeel van de Hol-
landse Waterlinie en tot op heden voor
de watervoorziening van de opkomen-
de fruitteelt.
Door het graven van het Amsterdam-
Rijnkanaal (in deze regio gereed in
1950) daalde de grondwaterspiegel,
G.W.], van
Omme is werk-
zaam als freelance
kartograaf(Nieu
we Pyramide 19,
5962 HX Wijk bij
Duurstede) en in
deeltijd als senior-
kartograaf bij de
Faculteit Ruimte-
lijke Wetenschap-
pen van de Uni-
versiteit Utrecht.
waardoor een omvangrijk wateraan- en afvoerplan noodza-
kelijk werd. De Kromme Rijn neemt hierin een centrale
plaats in. In de laatste decennia is de Kromme Rijn op-
nieuw ontdekt als slagader van een prachtig cultuurland-
schap: het Kromme-Rijngebied.
Sinds enige jaren zijn er bij de provincie Utrecht plannen
om de recreatie op en rond de rivier te bevorderen. Met
name het kanovaren zal gestimuleerd worden.
Een boek
Tegen dit decor heeft de geograaf Ad van Bemmel een boek
geschreven waar de Kromme Rijn als een rode draad door-
heen loopt. Hij beschrijft hoe de rivier vanaf 1600 werd en
wordt onderhouden, de partijen die daarbij betrokken
waren en welke spelregels werden gehanteerd. Een verhaal
over de niet aflatende strijd tegen de modder, de gedeeltelij-
ke kanalisering en te verwachten toekomstige ontwikkelin-
gen. Scheepvaart, trekschuiten, jaagpad, bruggen, tollen,
steenbakkerijen, herbergen, molens en kasteien passeren de
revue. Van Bemmel blijkt een enthousiast Verteiler die veel
te melden heeft over de Streek waar hij is geboren en geto-
gen.
In het laatste hoofdstuk van zijn boek neemt hij de lezer
mee op een tocht op papier over de Kromme Rijn van Wijk
bij Duurstede naar Utrecht. De tocht is te volgen op een
historisch-topografische kaart die als bijlage achterin het
boek is opgenomen. Deze kaart is eveneens als bijlage bij
dit nummer van het KT gevoegd.
De Kromme Rijn: waterstaat, onderhoud en gebruik vanaf
1600 van A.A.B, van Bemmel is versehenen als deel 4, 1996,
in de Historische Reeks Kromme-Rijngebied, een uitgave
van de Historische Kring 'Tussen Rijn en Lek', ISBN 90-
6746-018-4.
De historisch-topografische kaart
Dankzij een bijdrage van het Anjerfonds kon een histo
risch-topografische kaart in füll color in het boek van Van
Bemmel worden opgenomen. Om budgettaire en techni-
43
