KERNKATERN 6
I997-XXIII-I
Indien men deze werkwijze volgt dient
dit consistent doorgevoerd te worden,
dus 00k de namen die eventueel wel
horizontaal kunnen worden geplaatst
onder dezelfde hoek brengen als de
overige namen. Hiermee verkrijgt men
een rüstiger en daarom beter leesbaar
tekstbeeld. Een uitzondering hierop
zijn de namen die landinwaarts zijn
gelegen: deze worden wel horizontaal
geplaatst als onderscheid met de echte
kustplaatsen (figuur 28).
Uitzonderingsgevallen
Men is niet altijd vrij in het kiezen van
de beste plaats van tekst in de grafische
ruimte. In enkele gevallen dwingt de
ruimtelijke situering van het symbool
zelf een dienovereenkomstige plaatsing
van de bijbehorende naam.
•Wanneer een stad aan de linker- of
rechteroever van een rivier ligt zal de
kaarrlezer de naam van die stad al-
daar verwachten. Vooral wanneer de
rivier als een krachtig symbool is
weergegeven verdient het aanbeveling
plaatssymbool en naam bij elkaar te
plaatsen. De ligging aan een weg of
spoorlijn is minder kenmerkend voor
de ruimtelijke situering van een stad,
dan die aan een rivier. Daarom mag
voor wegen en spoorlijnen eerder van
de regel worden afgeweken dan bij ri-
vieren, tenzij het om smalle, dünne
riviertjes gaat [Romein, 1976].
Over de voorkeur van het in zee
plaatsen van namen behorend bij
kustplaatsen bestaat bij auteurs van
richtlijnen weinig onenigheid. Zo-
lang deze regel niet als heilig wordt
gezien, kan men zieh er aan houden.
Ook hier komt het principe van de
grootste beschikbare ruimte op de
tweede plaats.
Wanneer diagramsymbolen (cirkels,
staven e.d.) in thematische kaarten
van een naam worden voorzien, ver
dient het aanbeveling deze namen in
principe steeds op dezelfde wijze te
plaatsen, bij voorkeur aan de bene-
denzijde als onderschrift. Dit onge-
acht de plaats in de grafische ruimte,
dus eventueel lijnwerk aan de onder-
kant onderbreken, terwijl bijvoor-
beeld links of rechts vrije ruimte be-
schikbaar is. Aangezien diagramsym
bolen als puntsymbool toch vaak vrij
veel oppervlakte innemen, zal plaat
sing van de naam nu eens boven, dan
weer links of er onder de kaartlezer
dwingen voortdurend om het sym
bool te zoeken naar de bijbehorende
naam. Een vaste plaats van de tekst
ten opzichte van het symbool zal een
snellere identificatie bevorderen en
verwarring over wat bij wat hoort voorkomen, De tekst,
behorend bij een diagramsymbool, behoort een ge'inte-
greerd deel van het diagram-ontwerp te zijn (figuur 27).
Figuur 27.
Grafische relatie puntsymbool-tekst
In de literatuur over het plaatsen van namen bij puntsym-
bolen wordt meestal aanbevolen, in situaties waarbij men
over een vrij veld beschikt, de naam bij voorkeur aan de
rechterzijde, iets boven het midden van het symbool te
plaatsen [Krümmel/Eckert, Imhof, Arnberger, Robinson,
e.a.] Maar ook andere posities worden als ideaal be-
schouwd: onder het symbool [Raisz], links boven [Crovitz
en Friedman], Deze laatste aanbeveling werd gevonden als
resultaat van een psycho-fysisch onderzoek, waarbij evenwel
niet met kaartvoorbeelden werd gewerkt.
Sommige auteurs gaan zover dat zij een volgorde aangeven:
1. rechts, 2. links, 3. boven, 4. onder [Imhof]; 1. onder, 2.
rechts, 3. boven, 4. links [Raisz],
Figuur 28. Namen
met en zonder gra
fische relatie.
Eindhoven j-j
Eindhoven
Dubbeldam
O
O Woudstede
Dubbeldam
O
Woudstede
0
Smitrecht
O
O Smitrecht
Uit het voorgaande möge zijn gebleken dat uitsluitend de
balans in de grafische ruimte bepalend is voor het vaststel-
len aan welke zij de een naam bij een puntsymbool zal wor
den geplaatst. Nadat de ruimtelijke plaats eenmaal is vast-
gesteld doet zieh een tweede plaatsingsfase voor: het moge-
lijkerwijs scheppen van een grafische relatie tussen tekst en
symbool. Efiermee wordt bedoeld dat een verhoging van de
leessnelheid kan worden verkregen, indien er een grafisch
verband kan worden gelegd tussen het kaartsymbool en de
bijbehorende naam. Dit wordt gei'llustreerd in figuur 28
waar voorbeelden van namen zijn gegeven met en zonder
grafische relatie met het symbool. Daar waar een relatie is
aangebracht, verschijnen symbool en naam als een grafisch
geheel, daarentegen lijkt het alsof naam en symbool verder
van elkaar verwijderd zijn in de voorbeelden zonder grafi
sche relatie.
In figuur 29 zijn een aantal mogelijke relaties aangegeven,
welke wellicht voor uitbreiding vatbaar zijn. Een uitzonde
ring vormt de relatie van het op een horizontale lijn plaat-
Rasveen
Nieuw-
Hoogendoörn
Koemanswoud
Roermond
Busseio
jermond
Busseio
Rasveen
Koemanswoud
Nieuw-
Hoogenctaorn
23
