Verkenning van onzekerheid in een gis
Analyse van fuzzy sets voor visuele ondersteuning van beslissingen
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
I997-XXIII-2
R.M. Hootsmans
kwaliteitsbeheersing, meta-informatie, visuele exploratie, visuele communicatie trefwoorden
quality control, meta information, visual exploration, visual communication keyword S
controle de qualite, meta-information, exploration et communication visuelles mots-cles
Bij het gebruik van geografische informatiesystemen
(gis) is het nemen van beslissingen nog altijd een ver-
antwoordelijkheid die volledig rust op de schouders van
degene die met het systeem werkt. Voorheen is wel de
suggestie gewekt dat een gis een deel van die beslissin
gen zelf zou kunnen nemen. De reactie hierop is echter
dat daarin het gevaar schuilt dat een dergelijk systeem
ondoorzichtig en te restrictief wordt. Het is aantrekke-
lijker om een gis uit te rüsten met gereedschappen die
het nemen van beslissingen vergemakkelijken, of die
beslissingen evalueren op hun hardheid. Een dergelijk
gereedschap moet eenvoudig te hanteren zijn en visueel
communiceren, opdat het uitnodigt tot gebruik. Dit ar-
tikel is een körte weergave van een promotie-onderzoek
over dit onderwerp dat vorig jaar werd afgerond.
Analyses van geografische gegevens hebben te maken met
onzekerheden of misvattingen, die zieh op hun beurt kun
nen voortplanten. Dit geldt zonder voorbehoud 00k voor
analyses waarbij geografische informatiesystemen als hulp-
middel fungeren. Fouten en onzekerheden kunnen aanwe-
zig zijn in de invoergegevens, in het analysemodel en in de
interpretatie van resultaten. Deze fouten en onzekerheden
zijn van zeer uiteenlopende orde en grootte, waardoor ze
zieh nauwelijks laten combineren tot een eenduidige kwali-
teitsmaat, nog afgezien van het feit dat het vrijwel ondoen-
lijk is alle mogelijke fouten in kaart te brengen. Het erken
nen van de aanwezigheid van fouten en onzekerheden be-
nadrukt de noodzaak om de mogelijke effecten ervan te on-
derzoeken op beslissingen die aan de hand van analyseresul-
taten worden genomen. Het is van belang dat die kennis
vervolgens beschikbaar komt in de vorm van een onder-
steunend gereedschap in een bestaand gis.
In 1991 startte er een promotie-onderzoek rond dit onder
werp bij de vakgroep Kartografie van de Universiteit
Utrecht. Het onderzoek werd gefinancierd door de Rijks-
planologische Dienst (rpd). De centrale vraag werd als
volgt geformuleerd:
Hoe kan de nauwkeurigheid van gegevens en modellen alsmede
de voortplanting van fouten tijdens analysebewerkingen in een
geografisch informatiesysteem (gis,) beschreven worden, zodat
Dr.ir. Rob Hoots
mans is momenteel
werkzaam als on-
derzoeker bij de af
deling mondiale
milieuverkennin-
gen van het RIVM,
Postbus 1, 3/20
BA Bilthoven,
tel. 030-2/43833,
e-mail:
rob.hootsmans@
rivm.nl
men in Staat is een systeem te bouwen dat
deze meta-informatie automatisch kan
genereren en toepassen?
Wanneer op basis van de uitkomsten
van informatiesystemen beslissingen
genomen worden, is het van het groot-
ste belang dat de informatie-inhoud en
de kwaliteit van de gegevens geevalu-
eerd worden vöördat de beslissingen in
praktijk worden gebracht. Een infor
matiesysteem dat deze evaluatie gro-
tendeels zelfstandig kan uitvoeren be-
tekent een belangrijke ondersteuning
voor gebruikers van dergelijke Syste
men: feitelijk zou daarmee een integra-
tie van de concepten van een gis en
een dss (decision support system) be-
werkstelligd worden.
Kennis van kwaliteit en niveau van be-
trouwbaarheid van gegevens en verwer-
kingsmodellen is een voorwaarde voor
een juiste interpretatie van analysere-
sultaten, omdat daarmee de onzeker
heid die inherent is aan die resultaten
in beeld kan worden gebracht. Deze
kennis omtrent kwaliteit en betrouw-
baarheid wordt vaak samengevat met
de term meta-informatie: Het betreft
hier namelijk beschrijvende informatie
die op een meta-niveau de primaire in
formatie begeleidt. Meta-informatie
kan vele componenten bevatten, zoals:
'lineage': algemene beschrijving van
de informatie (formaat, resolutie, op-
namedatum, verwerkingsgeschiede-
nis);
geometrische nauwkeurigheid: kwali
teit van de geometrische component
(projectie, plaatsing van objecten);
attribuutnauwkeurigheid: kwaliteit
van de thematische component
14
