45
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
I997-XXIII-2
onder te doen voor die in kleur. Tot op
zekere hoogte kan dat inderdaad wel zo
zijn, maar als je de kaarten alleen in
zwart-wit maakt, dan moeten de regels
van de kartografische grammatica nog
steeds wel goed worden toegepast. Het
gebruik van de visuele variabele grijs-
waarde voor het weergeven van louter
kwalitatieve informatie in bijvoorbeeld
kaart i.d. (grootste partij na de provin-
ciale verkiezingen van 1995, per ge-
meente: cda (lichtste tint), PvdA, wd
of fgf (donkerste tint)) en in de kaar
ten i.e., i.f. en i.g. is onjuist. Hier had
de visuele variabele vorm moeten wor
den gebruikt en dan nog is er sprake
van een ongewenste visuele invloed van
de verschillende gebiedsgrootten van
de gemeentes. Overigens had met een
verantwoorde bewerking van de onge-
twijfeld 00k voorhanden kwantitatieve
gegevens en bijbehorende kartografi
sche weergavemethoden zeker een
beter beeld gegeven kunnen worden
van de politieke verhoudingen in Fries
land.
Deels eendere kritiek kan worden gele-
verd op het ontwerp van kaart 11.j. (zie
illustratie). Opnieuw wordt hier, ten
onrechte, de visuele variabele grijswaar-
de gebruikt voor het weergeven van
kwalitatieve informatie. Twee of drie
deels overlappende puntsymbolen, die
betrekking hebben op een bevolkings-
kern, en waarvan de grootten niet wor
den verklaard, zijn in kartografisch op-
zicht eveneens geen goede oplossing.
Ook hier geldt dat na enkele redactio-
nele bewerkingen andere en betere kar
tografische weergavemethoden hadden
kunnen worden gekozen. Op basis van
de toepassing van een driehoeksdia-
gram zou bijvoorbeeld een typologie
van gemeenten kunnen worden opge-
steld, die opnieuw zou kunnen worden
weergegeven met de visuele variabele
vorm. Natuurlijk kunnen die gegevens
daarbij ook nog in een kwantitatieve
context worden geplaatst (bijvoorbeeld
door middel van kleine staafdiagram-
metjes, al dan niet in dezelfde kaart).
Minder ernstige kartografische bezwa-
ren kunnen ook worden aangetekend
tegen de störend grove wijze van gene-
raliseren (zie bijvoorbeeld Terschelling)
en de soms ongelukkige plaatsing en
het niet vrijzetten van de namen in de
kaart (zie bijvoorbeeld iv.d.) en op de
bijbehorende transparante overlay. Die
overlay is op zichzelf erg handig, maar
had ook nog wel wat meer kunnen
worden uitgebuit. In kaart i.b. (oude
en nieuwe gemeentegrenzen) had bij
voorbeeld kunnen worden volstaan
met alleen de weergave van de oude ge
meentegrenzen en -namen. Door de
overlay met de nieuwe grenzen en
namen er overheen te leggen, en zo
nodig wat te verschuiven, zou de bood-
schap veel duidelijker overkomen dan
nu, waar de nieuwe grenzen over de
oude getekend zijn in kaart i.b.
Dan is er nog sprake van enkele on-
zorgvuldigheden en een toch wel stö
rend groot aantal kleine foutjes. Dit is
bijvoorbeeld het geval met betrekking
tot enkele legenda's, die niet altijd vol-
ledig tweetalig zijn (zie bijvoorbeeld
iv.g.) of die niet alle symboolverschil-
len in de kaart verklären (bijvoorbeeld
de grootteverschillen van de proportio-
nele puntsymbolen in de kaarten m.j.
en iv.a.). De in aanleg zeer informatie-
ve isochronenkaarten iv.c., iv.d. en
rv.e. lijden helaas te zeer onder het feit
dat de grijswaardeverschillen te gering
zijn in de uiteindelijke druk. In grote
lijnen is er in de atlas sprake van een
goede Symbiose van kaarten en tekst: ze
vullen elkaar prima aan. Maar in detail
levert deze relatie soms toch wat ondui-
delijkheden op. Vond de gemeentelijke
herindeling nu plaats in 1984 (tekst) of
1985 (legenda kaart i.b.)? Praten we met
betrekking tot het aandeel buitenlan-
ders nu over percentages (tekst) of pro-
millen (legenda kaart n.i.)? In de tekst
wordt ook veelvuldig gebruik gemaakt
van geografische aanduidingen als
Bouwhoek, Wouden en Kleistreek,
maar nergens in de atlas Staat een
kaartje waarop de ligging van deze en-
titeiten is aangeduid. En dat is lastig
voor gebruikers die niet zo erg ver-
trouwd zijn met de provincie.
Het verschijnen van de eerste sociaal-
economische atlas van Friesland is een
goede zaak, al is het alleen maar om
nog eens te laten zien hoe nuttig kaar
ten kunnen zijn bij het verwerven van
geografisch inzicht. De atlas slaagt daar
zeker in en ziet er daarbij, qua opmaak
en uitvoering, ook nog eens aantrekke-
lijk uit. Dat er altijd wel op- en aan-
merkingen kunnen worden geleverd op
een product als dit is logisch. Hopelijk
kan in de nabije toekomst van deze op-
en aanmerkingen worden geprofiteerd
bij het actualiseren van de atlas en bij
het aanbieden van deze, en wellicht
nog meer geografische informatie over
Friesland via het World Wide Web. Als
er voor een zelfstandig werkende karto-
graaf nu nog gerede twijfel mocht be-
staan over de economische aspecten
van het middels kaarten beschikbaar
stellen van informatie via het Web, dan
is er enerzijds het vooruitzicht dat er
binnenkort wel een oplossing kan wor
den verwacht voor de problemen met
het betalingsverkeer op het Internet (er
worden al volop proeven gedaan met
elektronische betalingssystemen als 1-
pay en Ecash). En anderzijds kunnen
kartografen voor het opzetten van Web
sites ook hun diensten aanbieden bij
instellingen of bedrijven, die belang
hebben bij het beschikbaar zijn van de
geografische informatie, in dit geval: de
provincie Friesland.
C.P.J.M. van Elmkker
Sprieding Streek-, frysk- en
nederlänsktaligen,
neffens taal fan hüs-üt
(klusters grutter as 60)
Verspreiding Streek- fries- en
nederlandstaligen, volgens moedertaal
(Clusters groter dan 60)
m
streektalich s treektalig
Frysktalich Friestalig
Nederlänsktalich Nederlandstalig
Fryslän: 15%streektalich fan hüs-üt
55%Frysktalich fan hüs-üt
yn Fryslän, 1980/1994
