KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
I997-XXIII-3
verandering die Nederland sinds het
begin van de industriele revolutie heeft
doorgemaakt. Tot aan de Tweede We-
reldoorlog zijn van elk blad van de To
pographische en Militaire kaart van het
Koningrijk der Nederlanden 1:50.000
meestal zo'n tien min of meer verschil-
lende uitgaven te vinden. Voor de sinds
de jaren tachtig van de vorige eeuw ge
Starte Chromo-topographische kaart van
het Koninkrijk der Nederlanden 1:25.000,
de zogenaamde 'Bonne-blaadjes', geldt
ongeveer hetzelfde. Toen de Topografi-
sche Dienst enige jaren geleden de
kosteloze levering van deze series aan
het knag staakte, heeft de ub de abon-
nementen voor eigen rekening voort-
gezet. Hetzelfde geldt voor themati
sche series van Nederland zoals de Bo-
demkaart, Geologische kaart, Rivier-
kaarten en de hydrografische kaartwer-
ken. Was het nog maar zo dat zij net
zo eenvoudig als voorheen verworven
konden worden!
Oude topografie van Nederland
Meerbladige kaarten van de Neder-
landse gewesten en waterschapskaar-
ten, zij werden al even aangestipt, ont-
ving het knag 00k in groten getale.
Dit moet 00k in toenemende mate
voor de ub gegolden hebben, want
hierin is een fraaie complementariteit
Figuur 6.
Titelblad van de
Athlas Royal.
van uiteenlopende drukken te ontdekken. In een adem
kunnen hierbij 00k de oude rivierkaarten uit de i8e eeuw
genoemd worden; gedrukte- en manuscriptkaarten komen
beide voor. Stadsplattegronden hebben door alle eeuwen
heen een brede spreiding. Soms zijn er opmerkelijk volledi-
ge Clusters te vinden, vaak doen zieh 00k verrassende hiaten
voor.
Er is 00k iets te zeggen over de wijze waarop grootschalige
kaarten in de ub- en KNAG-verzamelingen vertegenwoor-
digd zijn. Komen de KNAG-kaarten in meerderheid in losse
vorm voor, de UB-tegenhangers komen we met een wat ho-
gere frequentie tegen in gebundelde vorm. We noemen
straks de atlassen factice; zij bevatten een schat aan dit type
kaarten. Daarnaast zijn praktisch alle denkbare stedeboeken
in de UB-collectie aanwezig: Braun-Hogenberg, Blaeu, Jans-
sonius, De Wit enz.
Concordanties op de topografische studies van dr. Y.M.
Donkersloot-de Vrij en prof.dr.ir. C. Koeman, aanwezig op
de Kaartenzaal geven een goed inzicht in de dekking van de
grootschalige kartografie van Nederland.
Collectie Muller
Een tot voor kort beslist ondergewaardeerd onderdeel van
het KNAG-bezit is de al eerder ter sprake gekomen Collectie
Muller. Nu in de voetsporen van Koeman de kartobiblio-
grafische activiteiten een grote vlucht genomen hebben,
blijkt deze collectie losse atlaskaarten een onschatbaar hulp-
middel te zijn geworden in de bijna onontwarbare jungle
van de analytische bibliografie van Nederlandse atlassen. De
geheel herziene tweede uitgave van Koemans Atlantes Neer-
landici, momenteel onder handen van kaarthistoricus Peter
van der Krogt, profiteert voor het onderzoek - alleen al
90% van de vele afbeeldingen wordt in de ub vervaardigd -
van deze verzameling. Maar 00k voor menige regionaal bi-
bliografische Studie heeft de Collectie Muller zieh bewezen;
alle uitgaven en staten van kaarten van een regio zijn bij el-
kaar opgeborgen. In combinatie met de bijna vijfhonderd
oude atlassen en kaartboeken in de ub werd menig re-
search-puzzelstukje op de goede plaats gelegd. Heiaas ging
het knag, door financiele nood gedwongen, in de jaren zes-
tig ertoe over om 'doubletten' te verkopen, waardoor van de
oorspronkelijke 14.371 titels uiteindelijk een kleine tiendui-
zend kaarten restten. Gezien de veranderde opvattingen
over wat als doublet te beschouwen is, moet gevreesd wor
den - en is in sommige gevallen 00k aan te tonen - dat de
collectie niet alleen een kwantitatief maar 00k kwalitatief ver
lies geleden heeft. Het samenspei tussen de Collectie Muller
en het grote atlassenbezit van de ub heeft diverse kanten. Met
behulp van de atlassen is het goed mogelijk om de origine
van de losse kaarten te traceren en het jaar van uitgave vast te
stellen. Anderzijds beginnen de losse kaarten een steeds be-
langrijker rol te speien in het totale conserveringsbeleid in de
ub, waarbij de kwetsbare atlasbanden praktisch alleen voor
onderzoekers beschikbaar komen als de goed hanteerbare los
se kaarten geen oplossing kunnen bieden. Bovendien lenen
de losse bladen zieh uitstekend voor expositie en fotorepro-
duetie. Het is terecht dat de collectie aangeduid wordt als
een verzameling atlaskaarten, meest van Nederlandse origi
ne, uit de i6e tot en met de i8e eeuw. Dit neemt niet weg
dat er vele honderden zelfstandig uitgegeven kaarten in
voorkomen, waarvan sommige als zeldzaam aangemerkt
kunnen worden. De kaarten worden binnenkort voorzien
van nieuwe pH-neutrale omslagen. Aan de mammoetarbeid
van invoer in de Computer wordt met vallen en opstaan ge-
29
