KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
I997-XXIII-3
derzoek een 'Fundgrube' blijken te
zijn. Tot op heden gaf de geringe be-
langstelling voor dit type materiaal wei
nig aanleiding om een diepgaande ont-
sluiting hoog op de prioriteitenlijst te
zetten. Voor hun eigen onderzoek
maakten de hydrografische onderzoe-
kers Wim Ligtendag en Tialda Haart-
sen, verbonden aan het Arctisch Cen
trum in Groningen, recentelijk een zeer
verhelderende globale inventarisatie.
Met het bespreken van deze hydrografi
sche collecties is het nog niet afgelopen
met de zeekaarten. In de kaartenkasten
zijn verspreid nog vele tientallen be-
langrijke en honderden minder specta-
culaire kaarten op nautisch gebied te
vinden.
Wandkaarten op stokken en schoolat-
lassen
Ook deze massaal aanwezige categorie
heeft de laatste tijd wat meer aandacht
gekregen dan voorheen. Het knag be-
zit honderden schoolwandkaarten op
stokken en schoolatlassen. De school-
atlassen zijn inmiddels (zoals praktisch
alle atlassen in de ub) opgenomen in
de online catalogus. Vele zijn geplaatst
in het magazijn van de Kaartenzaal
maar nog veel meer zijn verspreid aan-
wezig in de andere UB-magazijnen.
Voor de schoolwandkaarten is enkele
jaren geleden een nieuwe berging inge-
richt. Het zijn niet alleen schoolwand
kaarten; voor bijzondere presentaties
werden soms vele bladen van topogra-
fische kaarten op stokken gezet. De
längste telt vele meters!
Zowel de schoolatlassen als de school
wandkaarten van het knag hebben in
de loop der jaren gezelschap gekregen
van nog grotere aantallen van dergelij-
ke onderwijsmiddelen uit de pedagogi-
sche bibliotheek van het Nederlands
Onderwijzers Genootschap en de his
torische verzameling van het voormali-
ge 'Nederlandsche Schoolmuseum' uit
Utrecht. De eerste is een oud bruik-
leen, de laatste collectie werd integraal
aan de ub geschonken in 1974. Vele in-
stituten schonken en schenken nog
steeds hun verouderde of anderszins
overbodig geworden kaarten op stok
ken aan de ub. Mits de kwaliteit aan-
vaardbaar is worden ze opgenomen.
Door aankopen op veilingen en zelfs
koopjes tijdens de middagpauze op het
Waterlooplein zorgde de ub in de afge
lopen decennia voor het opvullen van
vele hiaten. Uiteindelijk saldo is een
gezamenlijke onderzoekscollectie van
bijna duizend (school-)wandkaarten
uit de 19c en 2oe eeuw en veel meer
dan duizend schoolatlassen.
Vier zeldzaamheden tot besluit
Tot slot van deze vogelvlucht door de verzameling nog een
paar losse 'merkwaardigheden'. De oudste zelfstandig uitge-
geven kaart die de KNAG-collectie rijk is, dateert uit 1581.
Het is een even zeldzame als fraaie plattegrond van Bolog
na, een Italiaans product uitgegeven door Giovanni Rossi.
De kaart bestaat uit twee aaneen gezette centrale bladen in
kopergravure en wordt omgeven door een typografische
tekstrand, bij elkaar metende 87,5 x 115 cm. De kaart wordt
bekroond door het pauselijk wapen van Gregorius xm, ge-
flankeerd door de wapens van kardinaal Paleotti en het
stadwapen van Bologna. Overigens, de oudste atlaskaarten
(die in de Collectie Muller voorkomen) dateren uit 1570.
Het zijn de bladen die gekomen zijn uit eerste edities van
Ortelius' Theatrum Orbis Terrarum.
Hij werd al genoemd, de kleine aardglobe door Willem Jans-
zoon Blaeu. Dit kleinood is de enige globe van het knag.
Deze kleinste globe die Blaeu verkocht heeft een diameter
van slechts 10 cm. Hij werd voor het eerst uitgegeven in 1616
maar deze latere Staat dateert van na 1621. Voordien bedien-
de Blaeu zieh nog van de naam Willem Jansz of Guiljelmus
Janssonius. Om zieh van zijn concurrent Johannes Janssoni-
us te onderscheiden paste hij de naam op zijn uitgaven aan
en werd het Willem Jansz Blaeu. Het jaartal is nog steeds
1616 maar de naam is in het impressum al veranderd in Bla
eu. Pas nadat recentelijk in de catalogus van Frederik Muller
gevonden was dat ergens op de horizonring het jaartal 1634
gedrukt moest staan, kon dit alsnog met zeer veel moeite
vastgesteld worden. Deze globe, die ooit in een tellurium
toegepast werd, is de eerste wereldbol die Blaeu uitgaf.
Van de I7e-eeuwse wandkaarten verdient de zesbladige
kaart van China aparte vermelding. Hij wordt bewaard in
losse bladen, zoals hij van de plaatpers kwam. Het is een
zeer zeldzaam product uit circa 1658. Het was in die dagen
een zeer moderne kaart omdat hij gebaseerd is op de kaar
ten van China die de Jezuiet Martino Martini, een missio-
Figuur 7. Platte- naris in China, vervaardigd had op basis van Chinees kaart-
grond van Bologna, materiaal. Zij zagen voor het eerst het licht in 1655, toen
uitgegeven te Bolog- Joan Blaeu ze als onderdeel van zijn atlas uitgaf. De kaart
na door Giovanni wordt vermeld in de tentoonstellingscatalogus van de Blaeu-
Rossi in 1581. expositie die in 1952/1953 in het Maritiem Museum te Rot-
31
