KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
I998-XXIV-I
en liet zieh portretteren in Griekse klederdracht, poserend
als arrogante Griekse held. Hij nam zelfs deel aan de Griek
se vrijheidsoorlog tegen de Türken. Maar of hij echt belang
Steide in de cultuur valt te betwijfelen. 'Ik houd niet van
oudheidkundig geleuter moet hij tot zijn vrienden hebben
gezegd. 'Laten we gaan zwemmen!'
Toerisme in opmars
De opkomst van het reizen in de 19c eeuw hebben we te
danken aan de stoommachine. De uitvinding hiervan bete-
kende een totale revolutie in het reispatroon. Weg met de
zeilschepen, die soms weken moesten wachten op gunstige
wind. Weg met de postkoetsen die wegzakten in de modder
op de onverharde wegen. Nooit meer was men afhankelijk
van weer en wind. In hoog tempo werden spoorwegen aan-
gelegd. Er kwamen lijndiensten met stoomschepen op de
grote Europese rivieren. De reiziger wist wanneer hij ver-
trok en wanneer hij aankwam, waar onderweg gestopt werd
en wat de reis hem ging kosten. Lijndiensten per spoor en
boot leidden tot het opstellen van dienstregelingen, tarief-
lijsten en routebeschrijvingen. De basis was gelegd voor de
eerste moderne reisgids. Met name de passagiersvaart over
de Rijn mocht zieh in een grote populariteit Verheugen.
Het verbaasde dan 00k niemand dat de Duitse boekhande-
laar Karl Baedeker in 1828 een door hemzelf geschreven
Führer durch das Rheinland op de markt bracht. Baedeker
had het zichzelf niet gemakkelijk gemaakt. De praktische
informatie in zijn gids viel in het niet bij de uitputtende be-
schrijvingen van plaatsen en monumenten längs de door
hem voorgestelde routes. Baedeker veronderstelde (terecht) Figuur 1. Een frag
ten grote voorkennis bij zijn lezers, een elitair publiek met ment van de Spin-
een gedegen opleiding. Hij had 00k een aardig snufje be- nenwebkaart uit
dacht. Om zijn lezers de weg te wijzen in de enorme brij den eersten Reis-
van tekst, voorzag hij vanaf 1844 de naar zijn mening be- wijzer van den Al-
langrijkste bezienswaardigheden van een waarderingssterre- gemeenen Neder-
tje een subjectief maar uiterst werkzaam systeem dat tot landschen Wielrij-
op heden op grote schaal wordt nagevolgd. dersbond'.
pmaxm
AUaiOTJüaSS .IfiDKRUNftSCni! N
W1ELRLJDERSB0ND
bUnmMln btj dmrewijzef'
juXXNRBKft 5KDf»U!H)S( Jlb
W1ELRUDERSB0ND
Minstens even diepgaand was in 1836
de eerste Engelse reisgids van John
Murray die (en dat is opvallend) ge-
wijd was aan Nederland, de kersverse
Staat Belgie en het noorden van Duits-
land. Baedeker volgde zijn voorbeeld
en publiceerde in 1839 zljn Belgien und
Flolland - Handbuch für Reisende. Aan-
leiding voor die grote belangstelling
voor de Lage Landen was ongetwijfeld
de permanente Staat van vrede in deze
gebieden, daar waar de rest van Euro
pa bijna constant in conflicten verzeild
was. De volgende uitgever die zieh
meldde, was de Fransman Adolphe
Joanne, die in 1841 een gids voor zijn
eigen land publiceerde; in 1916 zou de
gehele serie worden overgenomen door
Hachette en naar het blauwe omslag
'Guides Bleus' worden genoemd. Op
vallend is dat ondanks de geringe om-
vang van het wegennet en de beperkte
kartografische mogelijkheden deze gid-
sen voorzien waren van uitstekende
routekaarten en plattegronden.
Toeristisch kolonialisme
Hoewel al in 1839 de eerste stoomtrein
door Nederland daverde, was de be-
langsteling voor het plezierreizen hier
nog niet zo groot. De Britten daaren-
tegen hadden de smaak snel te pakken.
In 1841 organiseerde Thomas Cook
een treinexcursie in groepsverband
voor leden van de middenklasse uit
zijn woonplaats Leicester. Het enorme
succes deed hem besluiten het eerste
reisbureau ter wereld te openen. Ge-
heel conform de geest van die tijd
vond er een scheiding van geesten
plaats. De elite trok er individueel op
uit (meestal voor een flinke periode),
de middenklasse reisde in groepsver
band (zelden voor langer dan een paar
dagen), de breedste laag van de bevol-
king bleef thuis. Ook voor reizen over-
zee naar het Europese continent tastte
de Britse reiselite diep in de portefeuil-
le. Op aandrang van de Britten werd
het Alpengebied ontsloten door de
bouw van tunnels en bruggen. In Nice
werd de Boulevard des Anglais aange-
legd om het paraderen längs de luxe
hotels mogelijk te maken en in Spanje
en Portugal werd de handel in port en
sherry op poten gezet. Vanwaar al die
belangstelling voor bergen en stran
den? Men wilde er eens uit zijn - weg
uit de druilerige regen van Albion, uit
de mist en uit de eilende van de ver-
pauperde industriesteden. De tweede
helft van de 19c eeuw stond in het te-
ken van de hang naar gezondheid.
10
