1 1
kleur-
gebruik
piaats in
de krant
kaart-
kwaliteit
massa-
media
kaarten
schaal
soort
krant
functie
thema
k
piaats tijd
nieuws item
onderwerp aard
Dertig jaar grafische semiologie
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
I998-XXIV-I
Figuur 2. Attributen van massamedia-
kaarten.
Een classificatie voor krantenkaarten
werd geformuleerd, alsmede een aantal
kwaliteitscriteria. Tot 1991 was het rüs
tig op het onderzoeksfront, een scriptie
uit 1983 van Bruinhof en Van der Tor
ren over televisiekaarten daargelaten.
In 1991 werd onderzoek gedaan bij lan-
delijke dagbladen door Liemburg. Zijn
werk was vooral een beschrijving van de
producten van dat moment, aan de
hand van een verder uitgewerkte classi
ficatie en kenmerken van de verschil-
lende soorten krantenkaarten. Ook be-
handelde hij het inmiddels gedigitali-
seerde ontwerp- en productieproces bij
de grafische redacties van de dagbladen.
Uiteindelijk kwam hij op grond van de
eerder genoemde kwaliteitscriteria tot
een evaluatie van de producten van de
verschillende kranten. Hierbij kwamen
de zogeheten 'kwaliteitskranten' zoals
De Volkskrant en NRC Handelsblad iets
beter uit de bus dan de rest.
Over het gebruik van kleur in kranten
kaarten en de problemen die zieh
daarbij kunnen voordoen gaat de
scriptie van Wijnen uit 1996. Ook nu
werden de grootste landelijke dagbla
den bezocht. Er werden van tevoren
twee categorieen mogelijke problemen
onderscheiden: aan de ene kant orga
nisatorische/ financiele beperkingen,
aan de andere kant technische proble
men - in het bijzonder het verschil tus-
sen schermkleuren en gedrukte kleu-
ren. Uit het onderzoek bleek dat de
ontwerpers deze zaken niet ervaren als
een groot probleem. Het meest lijkt
men nog aan te lopen tegen financiele
beperkingen, in combinatie met af-
spraken over het gebruik van kleur
met adverteerders. Technische proble
men ondervindt men weinig, en het
verschil tussen scherm- en drukkleuren
is niet meer een belemmering.
Heiaas worden de mogelijkheden van
de moderne technologie nog niet altijd
ten volle benut. Vooral bij de 'kwali
teitskranten' is men nog erg conserva-
tief in het gebruik van kleur in de
kaarten, die wel van goede kwaliteit
zijn. Men kan zieh afvragen of redac-
teuren (ten onrechte) bang zijn dat
kleurrijke kaarten de aandacht van de
lezer afleiden van het nieuws. Op dit
gebied zou nog onderzoek gedaan
kunnen worden, zoals ook op het ge
bied van de nieuwste vorm van journa-
listieke kartografie, de elektronische
kaart op het Internet, met zijn eigen
mogelijkheden en beperkingen.
Andere onderwerpen
Uiteraard werd op de Mass Media
Map Conference gediscussieerd over
nog diverse andere thema's binnen het
veld van de journalistieke kartografie.
Zo was een hele sessie gewijd aan
weerkaarten. Een Duitse weerpresenta-
tie werd gevolgd door een diaspektakel
met veel kleurrijke voorbeelden van de
nieuwste ontwikkelingen in de vs, en
bijdragen uit Frankrijk en Tsjechie.
Ook werd aandacht besteed aan de rol
van persagentschappen - veel van de
kaarten die we in de kranten tegenko-
men zijn een bewerking van de van
hen afkomstige 'sjablonen'. Bij na elk
dagblad heeft wel een abonnement bij
een of meerdere van deze diensten. De
betreffende presentaties van persdien-
sten uit Duitsland en Oostenrijk kon-
den dan ook prima worden gebruikt
voor een verkoopdemonstratie.
Tijdens een andere sessie kwamen ook
de makers van de kaarten zelf, de info-
grafici, aan het woord. Hoewel hun
kijk op de journalistieke kaart verschilt
van die van de kartografen staan ze wel
open voor de inbreng van de laatsten.
Deze moeten zieh dan echter wel een
journalistieke denkwijze eigen maken.
De training van de infograficus zou
ook een kartografisch element moeten
bevatten, zeker zolang het aantal kar
tografen onder de infografici minimaal
is. Op die manier kan het ontwerp van
kaarten voor de media profiteren van
alle diseiplines, waarmee het raakvlak-
ken heeft: journalistiek, kartografie en
grafisch ontwerp.
<Z
(Z
0
n
0
3
00
-Q
C
a>
0
=3
r-t-
rt>
00
Figuur 3. Structuur van een atlas-item
Blik vooruit
De conferentie in Berlijn biedt genoeg
aanknopingspunten voor nieuwe aca-
demische inspanningen op het gebied
van de journalistieke kartografie, zowel
op nationaal niveau als in internatio-
naal samenwerkingsverband. Zo komt
er misschien met EU-steun een langdu-
rig onderzoeksproject m.b.t. kaarten in
de media, dat tegelijkertijd in Enge
land, Nederland en Griekenland loopt.
Bij de invulling van dit onderzoek kan
gebruik worden gemaakt van de richt-
lijnen die werden aangeboden door
bijvoorbeeld Ormeling en Vujakovic.
Uiteraard zal ook de nodige aandacht
besteed moeten worden aan kaarten in
de nieuwe (elektronische) media.
Hiervoor gelden andere omstandighe-
den tijdens het ontwerp, andere (meer
uitgebreide) mogelijkheden m.b.t. vi-
sualisatie van de over te brengen infor-
matie, en men heeft te maken met een
ander publiek.
Aan het einde van de conferentie in
Berlijn werden alle aanwezigen uitge-
nodigd door Majella Gauthier om in
1999 deel te nemen aan een soortgelij-
ke conferentie in Canada, georgani-
seerd door de Universiteit van Quebec
te Chicoutimi. Hopelijk is iedereen
dan wederom van de partij, met nieu
we ideeen en nieuwe onderzoeksresul-
taten.
W. Wijnen
Op 12 en 13 december 1997 was het 30
jaar geleden dat het boek Semiologie
Graphique van Jacques Bertin ver-
scheen. Om dat te vieren was er in het
voormalige Institut de Geographie van
de Sorbonne aan de Rue St.Jacques in
Parijs een 2-daags Symposium georga-
niseerd met als thema de huidige bete-
kenis en het effect van dit boek - in
aanwezigheid van Jacques Bertin zelf.
Die zag er geweidig uit, Voerde het
hoogste en laatste woord om zijn jong-
ste produet, een uiterst interessante
wereldgeschiedenis-atlas toe te lichten.
Organisator was de Association des
Cartographes et des Geographes, voor
al de vereniging van afgestudeerden
van de eenjarige cursus (karto)grafiek
volgens de 'methode Bertin', de dess
de Cartographie, de opvolger van het
Laboratoire de Graphique van Bertin.
Piaats van samenkomst was een diepe,
hoog oplopende collegezaal, met aan
weerszijden balkons, een schoolbord in
de diepte en sprekers die gezeten ach
ter een brede toonbank hun verhaal
32
