KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
I998-XXIV-I
voorlazen. Wanneer je dat zo zag be- zeer geanimeerde discussie; sprekers In de pauze hadden Connie Blok en ik
greep je onmiddellijk waarom de Parij- noch vragenstellers leken zieh iets van een gesprek met enkele statistici die
se Studenten in 1968 hadden gestaakt. de hen toegemeten tijd aan te trekken. het hadden over het grote gebrek aan
Als concessie aan het grafische thema Yaeves Ferland uit Montreal ging na of kennis van de Franse kartografen van
was er een overhead, maar de meeste er zoiets als een kartografische weten- Bertin's werk - men zou nog steeds te-
sprekers, zelfs Bonin (de onlangs ge- schap bestaat, of dat het vak toch veel cerebrale' kaarten produceren in
pensioneerde opvolger van Bertin), vooral uit kunst bestaat - het soort plaats van kaarten om naar te kijken
s aagden erin elke grafische vertoning - discussie dat in Europa al ten tijde van zoals Bertin propageert. Bertin is nog
als die er al was - grandioos in de war Imhof werd gevoerd. 's Avonds werd nooit uitgenodigd door statistici bij
te sturen door geharrewar met de ap- in de Rue Cujas in Salut l'Artiste ge- hun bijeenkomsten, terwijl hij ze toch
paratuur. noeglijk gedineerd met de oude mees- zoveel zou kunnen leren. In het bui-
De spits werd afgebeten door Axel ter. De volgende morgen begon Jean tenland gaat dat beter; de meeste
Baudouin, een Franse kartografie- Steinberg de bijdrage van de grafische Internet-sites over Bertin vindt men in
hoogleraar in Trondheim, die verslag semiologie voor de ruimtelijke orde- de Verenigde Staten.
uitbracht van de introduetie van de se- ning aan te geven (zonder enig voor- Na de pauze bracht Chris Board de fe-
miologie in Noorwegen. De instelling beeld te tonen). Na hem kwam Anne licitaties over van iCA-president Mi-
van zijn eigen leerstoel was mede het Chapuis, die vertelde van haar pogin- chael Wood, en gaf de Noor Jan Ketil
gevolg geweest van een bezoek van Or- gen om de Franse parlementsleden Rod een overzicht van zijn dissertatie-
mehng sr. aan de Noorse kartografen- met kaarten te laten werken. Heiaas onderzoek: hoe kan men de grafische
dagen ca. 19^0. Daarna maakte Serge werd dat door de parlementaire dien- weergave in een kennissysteem onder-
Bonin de balans op van deze 30 jaar in sten gesaboteerd. Ze heeft haar pogin- brengen? Connie Blok liet vervolgens
rrankrijk. Hij was Bertin's opvolger op gen op een lager, departmentaal niveau zien hoe in Nederland en in de Angel-
het Laboratoire de Graphique bij de herhaald, en daar ging het prima. saksische landen gepoogd werd de re-
ccoe r;"lcluc: Hautes Etudes (et Marie-Claire Robic en Gilles Palsky gels van de grafische variabelen in an-
Sciences Sociales) en heeft het na Ber- hadden wat mij betreff een van de inte- dere richtingen uit te breiden: in 3D-
tms pensionering geredueeerd zien ressantste verhalen: over de bronnen weergave (Kraak), in de tijd, in aantal
worden van een instelling van 15 tot van de Semiologie, offewel hoe Bertin variabelen en in animaties (zijzelf), in
een van 2 medewerkers. De neergang tot zijn theorie gekomen was: door wel- kaarten voor blinden, in geluidsweer-
is vooral gekomen door de opkomst ke invloeden, leerboeken (Bunge, Bru- gave en zelfs in geur en smaak* er zijn
van computerprogramma's voor het te- net, Rimbert), docenten (Bertin is op- nog steeds uitbreidingen mogelijk van
kenen van kaarten. Zelf hebben de geleid als geograaf door De Martonne, de semiologie door technologische,
medewerkers het AMADU-programma die er zieh op toelegde kartografen te conceptuele en op de gebruiker ge-
ontworpen, waarmee goede diagram- vormen die tevens geograaf waren, orienteerde ontwikkelingen (variabelen
men kunnen worden geconstrueerd. maar 00k door Barthes en Metz). Ze kunnen in een exploratiefase anders
Een tweede reden voor de neergang is lieten vroege voorbeelden van oefenin- werken dan bij communicatie). Alleen
het eigen succes AI vanaf 1980 is in de gen en kaarten van Bertin zien (hij be- al qua visualisatie had Connie de beste
Franse dagbladen een duidehjke toena- gon in 1952 met publiceren), als we het presentatie. Brian Francis (Lancaster
me van de grafische kwaliteit waar te goed hebben opgevangen, na militaire University) beschreef een toepassing
-men De lessen zijn geleerd! dienst als piloot. Bertin's overgrootvader van de semiologie op 'event histories',
Michele Beguin behandelde de weer- was een heroemd architect, zijn vader zoals medische staten, cv's of biogra-
gave van kwantitatieve puntgegevens schilder, die ook nog een tijd met kar- fieen, waardoor het mogelijk werd di-
vooral op basis van een door haar ge- tografische produeten in de weer is ge- rect visueel overeenkomsten tussen ge-
produeeerde wereldkaart van de bevol- weest. In 1952 definieert Bertin voor het vallen waar te nemen. Zoals gezegd
kingsspreiding. Jean-Paul Bord verge- eerst 3 grafische variabelen ('forme', va- sloot Bertin zelf af - met een toelich-
eek de verschillende kartografieleer- leur 'scintillement'), en dat breidt hij ting op het ontwerp van de Atlas His-
boeken die de laatste 30 jaar in Frank- geleidelijk uit tot 6 in 1963. Zijn infor- tonque Universel [Paris: Minerva,
rijk versehenen: van Sylvie Rimbert, matie-analyse beschrijft hij voor het 1997], waarvan hierbij een afdruk van
Roger Brunei en Jacques Bertin, en eerst in 1964, net zoals zijn ideeen over een van de vele wereldkaarten - onder
ook een aantal buitenlandse. Verschil leesniveaus. In 1965 moest hij een kri- het toeziend 00g van mw. Bertin die
met 3° jaar geleden is dat de Fransen tiek schrijven op Symbolen voor een keurig gekapt op het balkon zat - met
nu duidelijk meer over de grens kij- landbouwatlas, en die gelegenheid heeft een verve en visie die Michelin met 3
ken. Ook leerboeken van Nederlandse hij aangegrepen om zijn theorie voor sterren zou aangeven: vaut bien le voy-
auteurs werden een aantal malen aan- het eerst uiteen te zetten. Robic en Pals- age! Het was een evenement om dit
gehaald. Het ging Bord tenslotte voor- ky vonden dat Bertin zijn gelijk empi- grafische genie weer mee te maken. En
al ook om de relevantie van de infor- risch haalt met zijn voorbeelden; zijn passant vertelde hij bovendien dat hij
matie, en daarmee gaat hij verder dan systeem is zowel open (want op ver-
Bertin, die alleen maar informatie schillende diseiplines toepasbaar) als ge-
weergeeft. Een op de volkstelling geba- sloten (want het gaat niet om vragen en
seerde kaart van de bevolkingssprei- hypothesen maar om resultaten en re-
ding of-dichtheid van de Golfstaten is gels). Dat Staat het duidelijkst in zijn
bijvoorbeeld niet relevant volgens boekje La graphique [Flammarion,
Bord, omdat door de volkstelling 1977]. Vervolgens probeerde Luc de
slechts een tiende van de werkehjke in- Golbery een video-interview met Bertin
woners (namelijk alleen de eigen inge- te vertonen, hetgeen mislukte omdat de
zetenen) worden geteld. Er was een verduistering het niet voldoende deed.
NOuvt-tiE D.
33
