Generalisatie van topografische kaarten
39
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
N.J. Bakker
TREFWOORDEN
productie van geografische informatie, generalisatie, topografische kartografie
production of geographical Information, generalisation, topographic cartography keywords
production de l'information geographique, generalisation, cartographie topographique mots-CLES
Automatische generalisatie is een belangrijk doel in de
digitale kartografie. Voor topografische bestanden is dit
nog steeds niet bereikt. Ondanks de enorme onder-
zoekscapaciteit welke de laatste jaren wereldwijd aan
dit probleem gespendeerd wordt, vervullen de kartogra-
fen nog steeds een belangrijke rol in de generalisatie. In
deze bijdrage wordt even teruggeblikt en ingegaan op
de huidige stand van zaken bij de Topografische
Dienst.
Inleiding
Generalisatie is een van de kernhande-
lingen van de kartografie. Het is tel-
kens zoeken naar een evenwicht tussen
een grote mate van detail en een ver-
eenvoudiging daarvan omwille van de
leesbaarheid. Deze bijdrage geeft een
overzicht van werkmethoden en het
onderzoek naar de automatisering van
de generalisatie van topografische kaar
ten en bestanden. In de vorige eeuw
werd reeds handmatig gegeneraliseerd.
In de meeste gevallen trachtte men zo-
veel mogelijk details te behouden. In
de jaren zestig van deze eeuw begon
een systematische generalisatie op gang
te komen. Bij de Topografische Dienst
(tdn) werden voor het eerst generali-
satiemodellen gemaakt voor de kaart
op de schaal 1:50.000, welke de basis
vormden voor de een op een teken- en
graveerwerkzaamheden.
Toen de tdn in 1974 haar eerste schre-
den op het automatiseringsgebied zet-
te, kwam al snel de gedachte op dat het
mogelijk moest zijn om kleinere scha
len automatisch af te leiden van de gro-
tere schalen. In 1975 werd het eerste
kaartblad op de schaal 1:10.000 digitaal
vervaardigd. Van automatische genera
lisatie was echter nog geen sprake, zelfs
Drs. N.J. Bakker
is hoofd afdeling
Kartografie, Topo
grafische Dienst,
Postbus 115,
7800 ac Emmen,
tel. 0591-696560.
het opbouwen van digitale bestanden op de schaal 1:10.000
werd uitgesteld. De tdn besloot met de automatisering aan
de andere kant van haar Schalenrange te beginnen, dat wil
zeggen de kaart met de kleinste schaal in plaats van de
grootste schaal. Pas begin jaren negentig kwam de vraag naar
automatisch generaliseren opnieuw aan de orde toen de eer
ste digitale bestanden van geheel Nederland gereed kwamen.
Een veranderende kijk op generalisatie
De standaard topografische kaarten, die in de tweede helft
van de vorige eeuw werden vervaardigd, kenden een minder
systematische generalisatie dan nu het geval is. De gegevens
werden in het terrein ingewonnen met behulp van verken-
ningen en er werd gebruik gemaakt van de toen voorhan-
den zijnde kadasterkaarten. De Nettekeningen op de schaal
1:25.000 in kleur vormden de basis voor de Topographische
en Militaire Kaart van het Koningrijk der Nederlanden (tmk)
op de schaal 1:50.000, die toen nog in een kleur werd uitge-
geven.
De tmk werd getekend met een grote mate van detail, het-
geen door de fijnzinnige symbolisatie en kunstzinnige gra-
veertechniek zelfs in zwart-wit een duidelijk kaartbeeld ople-
verde. Later werden 00k kaarten op de schaal 1:25.000 uitge-
geven, in feite reproducties in kleur van de Nettekeningen.
De kaart op de schaal 1:200.000 is relatief minder vereen-
voudigd en is door zijn detail slechter leesbaar. De figuren 1,
2 en 3 tonen fragmenten van deze kaarten uit de jaren ze-
ventig van de 19c eeuw.
De kaartserie uit de jaren vijftig van deze eeuw toont qua
vormgeving een wat systematischer beeld. Van generalisatie
is echter nog nauwelijks sprake. De 1:50.000 lijkt meer op
een rechtstreekse verkleining van de kaart 1:25.000 dan op
een afgewogen generalisatie. De generalisatie vindt al teke-
nend plaats op basis van de kaart op de naastliggende grote-
re schaal. Speciale modellen werden niet of nauwelijks ver
vaardigd. Alle dementen die tekenbaar waren werden opge-
nornen (figuren 4, 5, 6 en 7).
Dat 00k de specificaties van grote invloed zijn op het uiter-
lijk van de kaart hoeft geen betoog. Een vergelijk tussen fi-
