Ita maEia na
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
BESPREKINGEN
Atlas der Stadslanden van Groningen
(1724-1729)
M. Schroor
(Facsimile-uitgave van een collectie
kaarten van landerijen in eigendom
van de stad Groningen, in opdracht
van het stadsbestuur vervaardigd door
Hindrik Warner Folckers).
Groningen, Regio-projekt Uitgevers in
samenwerking met de Groninger Ar-
chieven, 1997.
Formaat 33 x 24 cm, 194 pp., waarvan
140 pp. met 70 kaartbladen in kleur.
isbn 90 5028 098 6
Prijs f 124,95
In nummer 1997-1 van het Kartogra-
fisch Tijdschrift Staat een bespreking van
de Atlas der Provincielanden van Gro
ningen (1722-1736), 00k door Meindert
Schroor, en nu reeds komt een verge-
lijkbare uitgave uit van een pendant
hiervan, de Atlas der Stadslanden van
Groningen. Het gaat hier voornamelijk
om weergave van grondgebied dat ver-
worven werd door de stad Groningen
ter gelegenheid van de opheffing der
kloosters in de provincie (in 1595), te
weten in het Oldambt, de Veenkolo
nien, het Westerkwartier, het Hogeland
en Duurswoldt. De hier afgebeelde
landgoederen zijn dus over de hele pro
vincie verdeeld. Het totaal afgebeelde
oppervlak is met ca. 5000 ha ongeveer
de helft van dat van de Atlas der Pro
vincielanden. Van de 70 hier gerepro-
duceerde gekleurde pentekeningen, die
in origineel 54 x 75 cm meten, is 80%
op de schalen 1:2050, 1:3150, 1:3850 en
1:6250 gekarteerd. De meeste zijn in
deze uitgave tot 60% verkleind. De
kaarten zijn veel soberder uitgevoerd
dan die in de Atlas der Provincielanden.
De afzonderlijke kaartbladen zijn ge-
rangschikt op basis van de volgorde
van vermelding van de afgebeelde lan
derijen in de stadsrekeningen, globaal
van oost naar west. Alle kaarten heb-
ben een titelcartouche, noordpijl, vaak
een indicatie van het grondgebruik op
de percelen, afbeelding van de opstal-
len, en een grootte-indicatie van de af
zonderlijke percelen. Door de toelich-
dng en beschrijving van Meindert
Schroor gaat het materiaal pas echt le-
ven. Afgezien van standaard-zaken als
titel, schaal, landmeter, formaat, orien-
tatie, nummer in het Groninger ge-
meentearchief, wordt 00k aangegeven
waar de hier afgebeelde percelen aan
landerijen afgebeeld in de Atlas der
Provincielanden grenzen. Er wordt ver
meld aan welk klooster de landgoede
ren oorspronkelijk hoorden, wie ten
tijde van de opname de pachter was,
en wie het kocht toen de stad begin
I9e eeuw de landerijen van de hand
deed. Dat is allemaal informatie die
Schroor door archiefonderzoek verza-
meld heeft, en dat geeft een extra di-
mensie aan het materiaal.
De hier afgebeelde kaartbladen zijn
thans niet als atlas in het gemeentear-
chief Groningen opgeslagen maar als
losse kaarten. Door Folckers zijn ze
wel ooit als Groot Caarteboek (dus als
atlas) gedacht, daarom hebben alle
kaartbladen 00k hetzelfde formaat. In
deze uitgave worden de Groninger
Veenkolonien niet afgebeeld. Kaarten
daarvan zijn in twee aparte atlasban
den in het archief opgenomen.
Evenals de Atlas der Provincielanden is
dit een belangrijke historische bron,
temeer zo waar in Groningen nog geen
facsimile-uitgaven van de kadastrale
minuutplans van 1830-1840 zijn ver
sehenen. De Atlas der Stadslanden is bij
uitstek bedoeld voor lokaalhistorici,
historisch-geografen en historisch-kar-
tografen, maar verder voor allen die in
de ontwikkeling van het landschap in
het algemeen en van Groningen in het
bijzonder geinteresseerd zijn. En door
de beschrijvingen is het materiaal goed
toegankelijk gemaakt (met het index-
blad alleen begint men niet veel)
F.J. Ormeling
Atlas of the Irish Rural Landscape
F.H.A. Aalen, K. Whelan (red.), M.
Stout (kartografisch redacteur)
Cork: Cork University Press, 1997
360 pp., formaat 33 x 29 cm.
570 illustraties in kleur.
ISBN 1 85918 095 7.
Prijs £35,-
Bij de bespreking van deze bijzondere
atlas wordt men tussen twee meningen
heen en weer geslingerd: enerzijds 'was
er van Nederland 00k maar zo'n atlas'
en anderzijds de lust onmiddellijk naar
Ierland af te reizen om dat bijzondere
landschap met de atlas in de hand te
gaan bekijken. De atlas laat zien hoe
het Ierse landschap door menselijke ac-
tiviteiten vanaf de prehistorie is omge-
vormd, en hoe het 00k nu nog wordt
onderhouden. Alleen het platteland
wordt erin afgebeeld; de Ierse Steden
komen aan bod in de sedert 1986 ver-
schijnende serie Irish Historie Towns,
een historische Stedenatlas.
De atlas valt in vier delen uiteen: eerst
(ca. 100 pp.) een chronologisch over-
zicht van het tot stand komen van het
landschap. Vervolgens worden in 130
pagina's de componenten van dat land
schap afconderlijk behandeld: venen
(bogs), bossen, akkers, gebouwen,
landgoederen, de infrastruetuur, en de
Elevation
Twee illustraties uit de atlas of the Irish Rural Landscape: links plattegrond en zij-aan-
zicht van een boerderijtype uit het zuidoosten; rechts de introduetie van dat boerderijtype
in het noordwesten.
53
