KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
I998-XX1V-2
De ov-Reiswijzer werkt uitsluitend al-
fanumeriek en maakt dus geen gebruik
van de kaarten van CityDisc. Op die
kaarten is het openbaar vervoer 00k
stiefmoederlijk bedeeld: stations wor
den in het geheel niet weergegeven en
spoorlijnen alleen met een vaag-grijze
lijn. De ov-Reiswijzer werkt met in-
vulschermen, ongeveer als de NS-reis-
planner, maar is uitgebreid met alle
vormen van openbaar vervoer, dus niet
alleen per trein maar 00k per bus,
tram, metro en boot. Via een modern
wordt de opgegeven route naar de cen
trale Computer van de ov-Reiswijzer
gezonden, vanwaar een gedetailleerde
routebeschrijving van deur tot deur
(maar zonder routekaartje) wordt te-
ruggestuurd. Dat kost overigens circa
22 cent per minuut, net als bij het
mondeling opvragen van ov-informa-
tie, maar het gaat op deze manier wel
sneller. Voor de installatie van de ov-
Reiswijzer is een aparte handleiding
bijgevoegd en dat is niet overbodig,
want dat is een vrij lastige klus. Het
programma is voor gebruik van een ei
gen help-functie voorzien.
CityDisc is een hybride pakket met
een behoorlijke auto-routeplanner met
databank, een digitale stratengids voor
alle wat grotere plaatsen en een niet
met de kaarten gei'ntegreerde openbaar
vervoer planner, tezamen voor een
schappelijke prijs. Alle delen zijn een-
voudig te bedienen. De actualiteit van
de databank laat echter te wensen over.
Het kaartbeeld ziet er over het alge-
meen goed uit en er wordt veel ge
bruik gemaakt van allerlei generalisa-
tiemogelijkheden bij het uitzoomen.
Er zijn voor Nederland vollediger digi
tale stratengidsen verkrijgbaar, maar
die zijn wel duurder en ontberen iede-
re mogelijkheid voor het plannen van
reizen per openbaar vervoer. En dat
laatste maakt CityDisc toch uniek.
M.A. Damoiseaux
Atlas of leading and avoidable'
causes of death in countries of
Central and Eastern Europe.
P.E. Jözan, R. Prokhorskas. Kartogra-
fisch redacteur: L. Zentai.
Budapest: Hungarian Central
Statistical Office, World Health
Organisation, 1997.
Formaat 33 x 26 cm, 324 pp. (228 pp.
kaarten in kleur en 71 pp. statistische
tabellen). isbn 963 215146 1.
Prijs: 198 Zw. Fr.
In 1988 en 1991 kwamen twee edities
uit van de European Community Atlas
of Avoidable Death. Dat was in een pe-
riode waarin de gezondheid in Oost-
Europa dramatisch achteruit leek te
gaan. Dat was een reden voor nader
onderzoek naar de oorzaken, maar dat
onderzoek strandde in eerste instantie
op de geringe inzichtelijkheid van de
cijfergegevens. Om daaraan tegemoet
te komen, op een manier die 00k voor
West-Europa gekozen was, zijn de be
treffende gegevens nu 00k gevisuali-
seerd; analoog in deze atlas, maar 00k
digitaal. De atlas is 00k in een digitale
versie verkrijgbaar.
Om de vergelijkingsmogelijkheden zo
groot mogelijk te doen zijn, is het ma-
teriaal in drie secties verdeeld: een aan-
tal kaarten van heel Europa, inclusief
Rusland, waarbij afwijkingen in het
sterftecijfer van het Europese gemid-
delde worden getoond; een aantal
kaarten van Oost-Europa (met Rus
land, zonder Centraal-Azie en de Kau
kasus) waarin de situatie per regio
(provincie, oblast) wordt vergeleken
met het gemiddelde voor Oost-Euro
pa; en een nationaal gedeelte waarin
de situatie in afzonderlijke rijksdelen
wordt vergeleken met het nationale ge
middelde.
Statistisch gezien is alles dik voor el-
kaar. Er wordt gewerkt met smr's
(standardized mortality rates) en met
asdr's (age standardized death rates),
zodat de toevallige verdeling over leef-
tijdscohorten geen invloed heeft op de
cijfers. De legenda is gebaseerd op een
indeling in sextielen, ter bevordering
van de onderlinge vergelijking tussen
de op de kaarten getoonde patronen.
Voor weergave van de 6 klassen zijn
stoplichtkleuren gebruikt: rood voor
de hoogste en groen voor de laagste
sterftecijfers.
De kartografische vormgeving was een
beetje gehandicapt doordat zoveel mo
gelijk aangesloten moest worden aan
de West-Europese pendant. Dat leidde
tot een groot aantal kaarten met een te
geringe informatiedichtheid (13 pagi-
na's lang een bladzijvullende kaart die
slechts in 6-8 gebieden is opgedeeld
lijkt ruimteverspilling; wil men trends
en patronen aflezen dan moet een land
in meer onderdelen worden verdeeld),
en een kleiner aantal met een te grote
informatiedichtheid: de kaarten van
Oost-Europa ingedeeld in 271 gebie
den staan te vol, 00k omdat in het
westen, waar de gebieden kleiner zijn,
veel minder was gegeneraliseerd. Het is
jammer dat er onvoldoende mogelijk-
heden zijn om de ziektepatronen aan
andere oorzaken te koppelen, zoals de
hoogte boven zeeniveau, of de breedte-
ligging - 00k daarin is men beperkt
door het moeten volgen van het West-
Europese voorbeeld. Ook wordt ner-
gens geprobeerd de verschillende ge
bieden te wegen naar hun bevolkings-
aantallen; noch worden de aantallen of
percentages van de leeftijdscohorten
aangegeven waarmee de data toch ge-
standaardiseerd zijn.
De atlas is keurig afgewerkt, zoals men
dat van een standaardwerk voor me-
disch specialisten voorstelt. De sextie
len en gestandaardiseerde kleurstelling
bevorderen de vergelijkingsmogelijk
heden. De kartografen van de Eötvös
Lorand Universiteit, die voor de pro-
ductie zorgdroegen, mögen dan ook
tevreden zijn met dit product.
F.J. Ormeling
Plaknammen yn
Plaatsnamen in Fryslan
Standaardlijst met officiele en officieu-
ze toponiemen van alle plaatsen met
dorps- of stadsstatus in Fryslan.
Samengesteid en uitgegeven door de
Ried fan de Fryske Beweging en Arjen
Versloot van Versloot-kartografy, Ljou-
wert/Hilaard, 1997.
Formaat 22 x 12 cm, 32 pp.
Fryslan is taalkundig, wat de plaatsna
men betreff, een rammelt je. De meeste
plaatsnamen zijn er ooit, door overijve-
rige bestuurderen die de namen in de
bestuurstaal wilden weergeven - dan
wel door topografen met dezelfde in-
tentie - vernederlandst. Het kan ook
zijn dat in een bepaalde ontwikkelings-
fase als Fries ervaren naamversies door
de bestuurderen zijn vastgelegd en ge-
codificeerd en in het Nederlandstalige
bestuursmilieu zijn blijven hangen, ter-
wijl het Fries verder evolueerde, waar-
door die vroegere naamversies een niet-
Friese gevoelswaarde kregen, mede om
dat er meer moderne Friese versies naast
kwamen. Hoe dan ook, het heeft geleid
tot de naamversies zoals we die op
school leerden: Friesland, Leeuwarden,
Bolsward enzovoort, en dat zijn de na
men die we nog steeds op de kaart zien.
Nu heeft een aantal gemeenten in
Fryslan de laatste 15 jaar de al jaren
door de wet geboden mogelijkheid
aangegrepen zelf de spelling van de
plaatsnamen vast te stellen, en wel in
de Friese versie. Dat is met name ge-
beurd in de gemeenten Boarnsterhim,
Littenseradiel en Tytsjerksteradiel,
58
