Exploratieve kartografie:
kaarten als gereedschap voor ontdekkingen
Prof.dr. M.
Kraak is hoog
leraar Kartografie
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT I998-XXIV-3
M.-J. Kraak
exploratieve kartografie, visualisatie, multi-media TREFWOORDEN
exploratory cartography, visualisation, multi-media keywords
cartographie d'exploration, visualisation, multi-media mots-CLES
Op 30 januari 1998 sprak Menno-Jan Kraak zijn inau-
gurele rede uit ter gelegenheid van de intreding als
hoogleraar in de Geoinformatica, Kartografie en Visu
alisatie aan het ITC te Enschede. U treft hier een ver-
taalde versie van de rede aan. De oorspronkelijke, En-
gelstalige versie is volledig en in kleur ge'illustreerd te
vinden op http://iuwiv.itc.nl/~kraak/address.
Meneer de voorzitter, leden van het
Stichtingsbestuur, rector, leden van de
Wetenschappelijke Raad, collega's, Stu
denten, dames en heren, het is me een
genoegen u allen welkom te heten bij
mijn intreerede die getiteld is: Explora
tieve kartografie: kaarten als gereedschap
voor ontdekkingen.
In het verleden stimuleerde de ontdek-
king van nieuwe gebieden, nieuwe
routes en nieuwe gebergten de karto-
grafen tot het bedenken van nieuwe
technieken om de kaarten bij de tijd te
houden. Dit gebeurde niet altijd vol-
gens de standaarden van vandaag, zoals
duidelijk wordt uit het citaat uit James
Cowan's boek A Mapmaker's Dream uit
1996:
"Ik verval nu in bespiegelingen, dat mö
gen kaartenmakers doen, omdat zij on-
middellijk zullen erkennen dat ze zelden
van alle feiten op de hoogte zijn. Zij
hebben altijd te maken met verhalen uit
de tweede handhet resultaat van in-
drukken. Hun wetenschap berust op on-
zekerheid.
De ontdekking van nieuwe technieken
heeft altijd een positieve invloed gehad
op de kartografie. In de achttiende
eeuw werd de geometrische nauwkeu-
righeid van kaarten sterk verbeterd na-
aan het ITC,
Postbus 6, g$oo aa
Enschede.
dat Harrison het zogenaamde lengtegraadprobleem had op-
gelost [Sobel, 1995]. Wie vandaag de dag een buitensport-
zaak binnenwandelt vindt een keur aan GPS-ontvangers in de
schappen, met behulp waarvan de gebruiker zijn locatie of
route uit kan plotten met de benodigde Software. Andere sa-
tellieten zorgen voor informatie over het karakter van de ob-
jecten. De huidige Computertechnologie steh kartografen in
Staat om geavanceerde grafische voorstellingen te maken van
zowel tastbare als abstracte geografische verschijnselen die in
de driedimensionale wereld om ons heen te vinden zijn.
Technologische ontwikkelingen zijn 00k verantwoordelijk
voor veranderingen in de invloed die de kartografie heeft op
het doen van ontdekkingen. In het verleden kon alleen al
het bestuderen van ruimtelijke patronen in een kaart tot
ontdekkingen leiden. Men keek dan echter naar een stati
sche voor-gei'nterpreteerde kaart. Vandaag de dag heeft de
gebruiker zelf interactieve controle over de kaartinhoud.
Deze benadering zal de kartografen stimuleren om opnieuw
een stap voorwaarts te maken. Veel ontdekkingen kunnen
zittend in een leunstoel worden gedaan met behulp van het
World Wide Web en Gis-software. Trouwens, ik herinner
mij nog een leunstoel aan het begin van mijn kartografische
carriere, waarin ik zat op de knie van mijn grootvader. De
kijkomgeving was enigszins verschillend van wat hier verder
zal worden gepresenteerd.
Eerst wordt in het hier volgende uitleg gegeven van het vi-
sualisatieproces in een omgeving waar ruimtelijke gegevens
worden verwerkt. Dit wordt gevolgd door enkele recente
ontwikkelingen die leiden tot een nieuw soort kartografie:
de exploratieve kartografie. De invloed van hedendaagse
trends en deze nieuwe kartografie op de kaart en de maat-
schappij zullen 00k worden besproken. Het verhaal eindigt
met een kijk naar de toekomst van de kartografie binnen
het ITC en de aanverwante omgeving.
Het visualisatieproces
In de context van de ruimtelijke-gegevensverwerking wordt
het visualisatieproces beschouwd als de vertaling of conver-
sie van ruimtelijke gegevens uit een databank naar beeiden
11
