KOEMAN'S
Atlantes Neerlandici
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
Concluderend kan men zeggen dat
beide atlassen in een stevig gebonden
aantrekkelijke band zitten, de kaarten
zijn alle in heldere kleuren gebracht.
Er is een duidelijk kaartleesdeel in het
begin, en de geleidelijke opbouw van
het kaartbeeld en de selectie van de in-
formatie die gebracht wordt kan men
alleen maar toejuichen. Bij de karto-
grafische uitvoering, met name de
weergave van het lijnenbeeld, heeft
men echter wat steken laten vallen.
F.J. Ormeling
Koeman's Atlantes Neerlandici.
New edition
Volume I: Ehe folio atlases published
by Gerard Mercator, Jodocus Hon-
dius, Henricus Hondius, Johannes
Janssonius and their successors
Peter van der Krogt
't Goy-Houten: hes Publishers, 1997
755 pp., bijna 1.000 ill. in z/w.,
1 ill. in kleur
ISBN 90 6194 268 3
Prijs 795,-
Toen meer dan dertig jaar geleden
(1967) het eerste deel van de Atlantes
Neerlandici van Cornelis Koeman ver-
scheen en vier jaar later het vijfde deel
van deze kartobibliografie van vöör
1880 in Nederland uitgegeven atlassen
gereed kwam (een zesde deel met atlas
sen van 1880 tot 1940 volgde in 1985),
beschikten de kaarthistorici, de hande-
laars en verzamelaars van oude kaarten
over een werk dat niet alleen tot de
mondiaal belangrijkste, maar 00k tot
de meest gebruikte (en geciteerde)
kaarthistorische publicaties behoorde.
Ofschoon zowel het concept als de ge-
detailleerde uitvoering van de 'Koe
man', zoals dit monumentale werk zeer
snel in de vaktaal werd genoemd, als
een voorbeeld gold, duurde het tame-
lijk lang voordat in andere landen met
soortgelijke projecten begonnen werd.
Thans zijn er slechts vergelijkbare bi-
bliografieen voor Franse atlassen van de
i6e en 17c eeuw (door M. Pastoureau,
1984), voor de Atlantes Colonienses
1570-1610 (door P. H. Meurer, 1988) en
voor de Atlantes Austriaci, 1561-1995
(door J. Dörflinger, H. Hühnel en I.
Kretschmer, 1995). De reden daarvoor
is wellicht (zoals de bespreker uit eigen
ervaring weet) dat de samenstelling van
zo'n werk niet alleen moeizaam en tijd-
rovend is, maar 00k dat het de eigen-
handige beschrijving van atlassen in
soms ver uit elkaar liggende verzame-
I998-XXIV-4
lingen noodzakelijk maakt, hetgeen
aanzienlijke hnanciele gevolgen heeft.
Omdat enerzijds de 'Koeman'-delen al
jaren uitverkocht waren, en anderzijds
het omvangrijke onderzoek van twee
op Koeman volgende generaties Ne-
derlandse kaarthistorici (vooral Günter
Schilder en zijn leerlingen) talrijke
nieuwe inzichten bracht, werd de her-
ziening van de 'Koeman' steeds nood-
zakelijker. Peter van der Krogt, die zijn
eerste kaarthistorische sporen verdien
de als assistent bij Koemans zesde deel
van de Atlantes Neerlandici en die
thans als onderzoeker op vele terreinen
van de Nederlandse kartograhe inter-
nationaal in hoog aanzien Staat, heeft
deze opgave op zieh genomen.
Van der Krogts herziening van de At
lantes Neerlandici beperkt zieh niet al
leen tot verbetering van fouten en aan-
vullingen als gevolg van nieuwe onder-
zoeksresultaten of nieuw gevonden at
lassen, maar laat 00k een aantal - ge-
deeltelijk zeer innovatieve - verande-
ringen in Koemans concept zien.
Hieronder worden enkele wijzigingen
genoemd, waarin de 'nieuwe Koeman'
zieh in niet onbelangrijke mate onder-
scheidt van de 'oude Koeman' en die
ervoor zorgen dat de 'Van der Krogt -
Koeman' een aanzienlijk hogere graad
aan overzichtelijkheid en gebruiks-
vriendelijkheid bereikt dan de (oude)
'Koeman'.
Alleen al Van der Krogts opzet is we-
zenlijk overzichtelijker, hetgeen bijzon-
der duidelijk naar voren komt bij de
'moderne' Mercator-atlas en zijn na-
volgingen. De grondig doordachte in-
deling in vijf hoofdstukken (1:0 Mer-
cator's atlas, 1:1 Mercator-Hondius at-
las, 1:2 Appendices and Theatri, 1:3
Mercator-Hondius-Janssonius atlas,
New Edition
VOLUME I
The Folio Atlases Published by
Gerard Mercator
Jodocus Hondius
Henricus Hondius
Johannes Janssonius
and
Their Successors
implied by Dr Peter van der Krogi
H&S
1:4 Atlas Novus) en hun onderverde-
ling in atlashierarchieen en verscheide-
ne talen maken de gebruiker relatief
snel wegwijs in de complexe materie
van diverse atlassen, atlasuitgaven en
atlasvarianten. Bijzonder nuttig daarbij
is de toepassing van een hierarchische
decimale nummering (van 1:001+002
tot 1:452), in afwijking van de doorlo-
pende nummering in de 'oude Koe
man' (van Me 9 tot Me 185).
De gedetailleerde en overzichtelijke
verklaringen bij het beschrijvingssche-
ma van de atlassen en de atlaskaarten
('The format of description') maken
voor de gebruiker een snelle oriente-
ring mogelijk.
Onder de meer dan 280 door Van der
Krogt beschreven atlassen respectieve-
lijk atlasvarianten bevinden zieh er 51
(circa achttien procent) die niet in de
oude Koeman' voorkomen.
De weergave van de atlastitel is in
'pseudo faesimile'. Afwijkend van de
oude Koeman' is op die manier onder-
scheid gemaakt tussen kapitalen en let
ters in onderkast (bijvoorbeeld 'gal-
liae tabulae' in plaats van 'Galliae ta-
bulae'), zijn u en v in de originele
schrijfwijze weergegeven (bijvoorbeeld
'nows' in plaats van 'novus'), zijn liga-
turen overgenomen (bijvoorbeeld 'ta
bula;' in plaats van 'tabulae') en zijn
verkortingen uitgeschreven, waarbij de
in het origineel weggelaten letters on-
derstreept zijn (bijvoorbeeld 'Juliae' in
plaats van 'Julie' ['e' in het origineel
met cedille] respectievelijk 'Julie' in de
'oude Koeman').
De rubriek 'Copies' omvat alle exem-
plaren van een beschreven atlas, die tot
nu toe bekend zijn. Daarbij is elke lo-
catie, waar Van der Krogt een atlas
persoonlijk heeft bestudeerd, met een
sterretje aangeduid. De veel bredere
bronnenbasis van de 'nieuwe Koeman'
wordt gedemonstreerd aan de hand
van twee voorbeelden: voor de uitgave
van de Mercator-atlas van 1602 wordt
bij Koeman (Me 14) slechts een locatie
vermeld, terwijl Van der Krogt (1:012)
maar liefst negen collecties aanvoert,
waarvan er zes geraadpleegd zijn; voor
de eerste Franstalige uitgave van de
Mercator-atlas door Hondius (1609)
geeft Koeman (Me 19) vier locaties op
(waarvan een bezocht), Van der Krogt
(1:111) biedt daarentegen 24 collecties
met 25 exemplaren (waarvan acht ge
raadpleegd).
Zeer nuttig is het deel 'Part B: The en-
graved title pages', dat afbeeldingen
bevat van veertig in het koper gegra-
veerde titelbladen van atlassen met
aanvullende informatie.
51
