KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
I999-XXV-I
ten van dezelfde gegevens met elkaar te vergelijken krijgen
we een veel beter inzicht in de gegevens dan op basis van
een enkele kaart. En we moeten 00k aan schoolkinderen le
ren dat er verschillende manieren zijn om dezelfde realiteit
uit te beeiden.
De atlas als een exploratiemiddel
Een atlas is uitstekend geschikt om de aarde te verkennen,
zelfs wanneer je ermee thuis blijft. Velen van ons hebben in
onze atlassen verafgelegen delen van de wereld opgezocht,
zieh afvragend hoe die gebieden eruit zouden zien. We pro-
beren het wereldnieuws te volgen door de genoemde landen
of plaatsen in de atlas op te zoeken en, door de kaarten van
de betrokken gebieden te vergelijken met die van ons
woongebied, proberen we de aard van die gebieden uit te
vinden.
Dat was al mogelijk met de papieren atlas. Maar op het
ogenblik hebben we de beschikking over elektronische at
lassen, en die zijn nog beter geschikt voor exploratie-doel-
einden. Want bij deze atlassen kunnen we op de betrokken
gebieden inzoomen en de uit de media opgevangen infor-
matie aan de kaarten toevoegen. Hiermee kunnen we elk
willekeurig gebied op ons monitorscherm oproepen en uit-
printen. De kaarten die we verkennen kunnen duidelijker
zijn omdat siechts de informatielagen die we oproepen
zichtbaar zijn. We hebben geen namen nodig op de kaart,
want als we ze nodig hebben kunnen we het relevante ob-
ject op de kaart aanklikken, en dan komt zijn naam wel in
beeld. Wanneer we nog eens klikken zien we de legenda, we
kunnen klikken om de geografische coördinaten op te roe-
pen of de hoogte boven zeeniveau of de plaatselijke tijd.
Bovendien bevat de digitale atlas veel kartometrische func-
ties. Wanneer we een gebied op de kaart omgrenzen wordt
het oppervlak ervan bepaald. Afstanden en richtingen wor
den op dezelfde manier bepaald wanneer we ernaar vragen.
De mogelijkheden voor exploratie zijn dus exponentieel
toegenomen. Een voorbeeld van een elektronische atlas met
een aantal van deze funeties is de Encarta Atlas.
De atlas als interface met de onderliggende database
Een deel van de waarde van atlassen voor exploratie hangt Sa
men met het feit dat ze als interface voor databases fungeren.
Dat gold al voor papieren atlassen. Elke kaart in een atlas is
gebaseerd op het informatiesysteem van de atlasredacteuren.
Dat informatiesysteem bestaat uit een bibliotheek van refe-
rentiewerken, die bevolkingscijfers, productiecijfers enzo-
voort bevatten. In een analoge atlas kunnen deze gegevens
niet apart worden opgenomen, al publiceren sommige uitge-
vers ze in een apart boek.
In een digitale atlas zou er genoeg opslagruimte zijn om de
gegevens op te nemen. Idealiter zou elk object in alle atlas-
kaarten aan te klikken moeten zijn, en zo aanvullende in-
formatie moeten kunnen geven. Wanneer iemand een
stadssymbool aanklikt op de kaart zou de naam ervan zicht
baar moeten worden en het inwonertal, hetzij direct naast
het symbool hetzij in een apart venster. Het klikken op een
rivier zou informatie moeten opleveren over zowel de naam
als het debiet of het feit of de rivier bevaarbaar is. Door op
een spoorlijn te klikken zou zelfs de dienstregeling in beeld
moeten komen. De opvatting van een atlas als interface
voor een informatiesysteem is niet slechts een Sterke meta-
foor. Het is 00k de realiteit, en is een van de belangrijkste
funeties van atlaskaarten.
De relatie tussen traditionele atlassen en atlas-
informatiesystemen
Papieren atlassen kunnen niet meer dan een begeleide ont-
dekkingstocht mogelijk maken. Zelfs wanneer de gebrui-
kers zelfstandig de atlaskaarten exploreren doen ze dat nog
op basis van gegevens die zijn geselecteerd en gevisualiseerd
door de atlasredacteur. Zoals hierboven al is aangegeven is
er in papieren atlassen een chronisch plaatsgebrek; men zal
elk verschijnsel, elke combinatie van thema en gebied,
slechts eenmaal afbeelden - er worden geen 'second opi-
nions' geboden. Dat is een van de redenen voor het belang
van elektronische atlassen: door hun grotere opslagcapaci-
teit bieden ze de mogelijkheid om dezelfde gegevens op ver
schillende manieren uit te beeiden - bijvoorbeeld op basis
van verschillende definities, classificaties of indelingen, een
verschil in symbolisatie, of door het toepassen van verschil
lende kleurstellingen.
Hiervoor hebben we de volgende mogelijkheden voor
kaartvergelijking in papieren atlassen opgesomd: geogra
fische vergelijking, thematische vergelijking, vergelijking in
de tijd en met de werkelijkheid. De voorwaarden voor de
meeste van deze soorten vergelijkingen zijn in een elektro
nische omgeving veel beter, met name omdat er daar 00k
veel Gis-functionaliteit beschikbaar is die 00k bij het kwan-
tificeren kan assisteren.
Onder de (communicatie)doelstellingen van papieren atlas
sen zijn er geen die niet 00k door elektronische atlassen
kunnen worden geeffectueerd. Er bestaan op dit moment al
voorbeelden van atlasinformatiesystemen met educatieve,
navigatie-, ruimtelijke ordenings-, referentie- en beheers-
doelstellingen.
Op basis van deze doelstellingen zijn een aantal verschillen
de soorten atlasinformatiesystemen ontstaan die de door
papieren atlassen gespeelde rol hetzij voortzetten dan wel
uitbreiden. We kunnen daarvan de indeling maken zoals
weergegeven in kader 6.
Natuurlijk moeten de databases of de informatiesystemen
achter al deze verschillende atlasinformatiesystemen op een
dusdanige manier worden gestruetureerd dat ze de bij die
verschillende soorten behorende vragen kunnen beantwoor-
Kader 6. Soorten atlasinformatiesystemen, gebaseerd op het type-
vergelijking waartoe ze in Staat stellen.
1. nationale atlasinformatiesystemen
(thematische vergelijking)
2. historische atlasinformatiesystemen
(vergelijking in de tijd)
3. referentie (wereld)atlasinformatiesystemen
(geografische vergelijking)
4. economische (wereld)atlasinformatiesystemen
(geografische vergelijking)
5. fysisch-geografische (wereld)atlasinformatiesystemen
(geografische vergelijking)
6. ruimtelijke ordeningsatlasinformatiesystemen
(vergelijking in de tijd en/of tussen themas)
7. schoolatlasinformatiesystemen
(vergelijking tussen gebieden en in de tijd)
8. navigatie-atlasinformatiesytemen
(vergelijking met de realiteit)
9. beheersatlasinformatiesystemen
(vergelijking met de realiteit)
11
