Atlasterminologie en atlasconcepten
ARTIKELEN
Inleiding
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
F.J. Ormeling
gebruik van geografische informatie, atlaskartografie
use of geographical information, atlas cartography
utilisation de l'information geographique, cartographie d'atlas
TREFWOORDEN
KEYWORDS
MOTS-CLES
Door een aantal essentiele atlasconcepten te beschrijven
wordt de rol die verschillende typen atlassen kunnen
vervullen met betrekking tot de geografische informa-
tievoorziening in onderstaand artikel belicht. De reeds
eeuwenlang bestaande papieren atlas heeft gezelschap
gekregen van de elektronische atlas, en dat biedt nieu-
we mogelijkheden. Deze worden belicht, en aan de
hand daarvan zal het de lezer duidelijk worden dat het
concept atlas ook in het digitale djdperk nog uitermate
bruikbaar is.
Waarom geven we geografische infor
matie in atlasvorm weer? Omdat het
het enige format is dat in Staat is om
de informatie te bevatten wanneer die
zowel zichtbaar als toegankelijk moet
zijn en tevens inzicht moet verschaf
fen. Atlassen vormen daarom een su-
perieur opslaggereedschap. Maar er is
meer: atlaskaarten worden op een con-
sistente manier geproduceerd, met ge-
standaardiseerde Symbolen, standaard
schaalseries, en een bij elkaar passende
mate van generalisatie. Dat is de reden
voor het consistent afbeelden van de
werkelijkheid door atlassen. En dat
steh ons vervolgens in Staat om de ver
schillende kaarten in een atlas onder-
ling te vergelijken, zoals van verschil
lende gebieden, of van hetzelfde ge-
bied met verschillende themas. Derge-
lijke vergelijkingen zijn alleen maar
mogelijk wanneer er in een aantal toe-
gangsmechanismen is voorzien. Voor-
beelden daarvan zijn: een index van
geografische namen, indexbladen van
de voorkomende kaarten en een alge-
mene legenda. Wanneer we schoolkin-
deren leren atlassen te gebruiken leren
we ze met name deze toegangsmecha-
Prof.dr. Ferjan
Ormeling is hoog-
leraar Kartografie
aan de Universiteit
Utrecht, Postbus
80.11$, 3508 TC
Utrecht, e-mail:
f.ormeling@geog.
uu. nl.
nismen te hanteren, en hoe ze specifieke kaarten met elkaar
kunnen vergelijken.
In dit artikel zal eerst de relevante terminologie worden uit-
gelegd, en zullen we ingaan op de verschillende concepten
die atlassen betreffen: door deze concepten te bestuderen
krijgen we een beter inzicht in de eisen en doelstellingen
van atlassen, om het even of deze in papieren of digitale
vorm zijn geproduceerd. Na behandeling van de definities
gaan we in op de ontwikkeling van het atlasconcept door de
tijd heen.
Definities
Atlassen zijn systematische en coherente verzamelingen van
geografische gegevens in analoge of digitale vorm, welke een
specifiek gebied dan wel een of meer geografische thema's
weergeven, uitgaande van een bepaalde doelstelling of ver-
haal, in combinatie met gereedschappen voor navigatie, het
terugvinden van gegevens, analyse en weergave.
Atlassen hebben een specifieke structuur vanwege de na-
druk op een bepaald gebied (uitgedrukt in het aantal pagi-
nas dat aan dat gebied is gewijd) en vanwege de volgorde
waarin deze kaarten voorkomen. Als voorbeeld kijken we
naar de structuur van een schoolatlas van Indonesie. In de
doorsnee schoolatlas daar betreff 70% van de kaarten Indo
nesie, 9% is van de naburige landen, 6% van andere Asiati
sche staten (dus in totaal betreft 85% van de kaarten delen
van Azie), 9% geeft andere werelddelen weer en 6% bestaat
uit wereldkaarten. Er ligt hier dus een Sterke nadruk op In
donesie (figuur 1). Ongetwijfeld weerspiegelt deze doorsnee
schoolatlas de nadruk op het eigen land in het aardrijks-
kunde-leerplan. Maar we moeten niet vergeten dat je ook je
eigen land kunt behandelen door het met andere landen te
vergelijken - en van een dergelijke vergelijking zou je wel
eens meer kunnen leren!
Behalve door het aantal kaarten dat in een atlas aan een be
paald gebied wordt gewijd (de zogenaamde 'gebiedsna-
druk') kan men ook de aandacht vestigen op een gebied
door de schaal waarop het wordt weergegeven te vergroten
('schaalnadruk'). Hoe groter de schaal wordt, hoe meer na-
5
