7
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
I999-XXV-I
teriseren zou men kaarten kunnen toe-
voegen van de bijzondere aspecten die
het belangrijkste zijn voor de econo
mic van elke provincie: men zou de
provincie Aceh kunnen karakteriseren
met een kaart van de olieproductie,
Oost-Sumatra met de oliepalm- en
rubberproductie, West-Sumatra met
zijn kolenmijnen, Zuid-Sumatra weer
met de olieproductie, de provincie
Lampung met een kaart van zijn spe-
cerijenproductie, West-Java met thee
en opleidingen, Midden-Java met zijn
rijstproductie, Yogyakarta met tabak
en opleidingen Oost-Java met suiker-
rietproductie enzovoort..
Het verhaal is de term die we gebrui-
ken voor de doelstellingen van de at-
las. Omdat in een atlas de ene kaart na
de andere wordt gelezen kan men,
door ze in een bepaalde volgorde te
plaatsen, een verhaal verteilen. Het
kan de doelstelling van de atlas zijn
om de bedreigingen van het milieu te
tonen (de hoofdvraag is dan: beheer-
sen we het milieu?), of de situatie van
de bevolking in een bepaald gebied
vergelijken met de situatie eiders (heb-
ben wij het beter dan onze buren of
niet?), of: Hebben alle inwoners van
ons land in gelijke wijze toegang tot de
hulpbronnen van het land?
Zoals boven aangegeven dragen zowel
de volgorde als de nadruk van de kaar
ten bij tot het verhaal van een atlas. Ca-
nadese schoolatlassen werken met te-
genover elkaar liggende atlaspaginas, de
zogenaamde 'atlas spreads'. Alle kaarten
die op twee tegenover elkaar liggende
bladzijden voorkomen verteilen samen
een verhaal. Een atlas spread van de tar-
Kader 2. Volgorde van kaartthema 's in een
Turkse schoolatlas.
Turkije in de wereld
Turkse talen in de wereld
Turkse Rijk in 1680
Turkije en omgeving
Klimaat
Veeteelt
Relief
Landbouwgewassen
Bevolkingsdichtheid
Geologie
Mijnbouw
Industrie
Verkeer
Vervoer
Gemiddeld inkomen
Opleiding
Bestuurlijke indeling
weproductie in Canada is bijvoorbeeld als volgt gestructu-
reerd: eerst een bodemkaart, dan een neerslagkaart en een
kaart van de lengte van het groeiseizoen. Samen verklaren ze
het voorkomen van tarweverbouw in bepaalde delen van Ca
nada, en geven ze bovendien het deel van het land aan waar
men de tarweverbouw nog zou kunnen uitbreiden. Deze drie
kaarten worden aangevuld door een kaart van de tarwever-
werkings- en opslagfaciliteiten, en een cirkeldiagram dat laat
zien naar welke landen Canada zijn graan uitvoert.
Een ander voorbeeld is de volgende Serie van kaartthema's
uit een Turkse schoolatlas (kader 2). Elke voorgaande kaart
verklaart hier de patronen in de volgende, zodat er een lo
gisch verband bestaat tussen de verschillende kaarten in de
atlas.
Hoe is deze thematische volgorde in Indonesische schoolat
lassen? Een typisch voorbeeld uit een veelgebruikte atlas
laat het volgende beeld zien (kader 3)
In een aantal gevallen, zoals bij de serie 'mijnbouw - elektri
sche centrales - industrie' zijn de relaties logisch. Eiders is
dat niet het geval en kunnen de verbanden door een her-
schikking van de volgorde verbeterd worden.
Ontwikkeling van het atlasconcept in de loop van
de tijd
Voordat de naam Atlas gebruikt werd voor het huidige con-
cept van de kartografische atlas, kreeg dit geleidelijk vorm
in een aantal in de tijd ver van elkaar verwijderde stappen.
De eerste bijdrage aan het concept werd geleverd door de
Griekse Egyptenaar Ptolemeus die in Alexandrie woonde in
de tweede eeuw na Chr. Hij beschreef hoe men de kaart van
de toen bekende wereld in een aantal delen kon opdelen.
Hij begon met het noordwestelijk deel van Europa (de Brit-
se eilanden) en eindigde met het zuidoostelijk deel van Azie
(het huidige Indonesie). Amerika en Australie waren in zijn
dagen nog niet bekend, dus was het maken van zijn inde
ling betrekkelijk eenvoudig. Het is niet duidelijk of Ptole
meus zelf ooit kaarten heeft vervaardigd volgens zijn inde
ling; het lijkt waarschijnlijk maar er hebben geen kaarten de
tand des tijds weerstaan. De beschrijving van Ptolemeus
hoe deze kaarten te vervaardigen was een van de eerste boe-
ken die in Europa gedrukt werden, in circa 1470. Aan deze
Kader y Thematische volgorde uit een typische Indonesische
schoolatlas.
Bevolkingsdichtheid
Flora
Fauna
Windrichtingen droge moesson
Windrichtingen natte moesson
Temperatuur en neerslag natte moesson
Temperatuur en neerslag droge moesson
Toerisme
Productie landbouw en visserij
Mijnbouw
Elektriciteitscentrales
Industrie
Vliegverbindingen
Scheepvaartverbindingen
Volgstations satellieten
