KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
huis. De Antwerpse drukkerij en uit-
geverij heeft een belangrijke rol ge-
speeld in de verspreiding en productie
van het Theatrum orbis terramm. Or-
telius kwam aanvankelijk in de boek-
houding voor als inkleurder van kaar-
ten. Vanaf de jaren zestig van de i6e
eeuw werden van hem grote aantallen
(wand)kaarten via Plantijns boekhan-
del verspreid. Op zijn beurr kocht Or-
telius bij Plantijn de producten van
andere kartografen, waaronder Merca-
tor, voor verdere verkoop.
Toen in 1570 de eerste editie van het
Theatrum verscheen, leidde dat tot een
overrompelend succes. Nieuwe edities
in verschillende talen volgden elkaar
snel op. Plantijn stond echter niet in
voor het drukken van de inleidende
teksten en de begeleidende teksten bij
de kaarten. Deze teksten werden ge-
drukt door een andere Antwerpenaar,
Gillis Coppens van Diest en later door
zijn zoon Anthonis en nog weer later
door Gillis van den Rade. Opvallend
was dat Ortelius alleen de Latijnse edi
tie van het Theatrum aan Plantijn lever-
de. Toch verkocht de Plantijnse boek-
handel 00k exemplaren van de Franse
versie en enkele Duitse. Die exemplaren
waren echter afkomstig van een andere
boekhandelaar, Arnold Mylius. Anders
ging het vanaf 1577 met de uitgave van
de pocket-editie van het Theatrum, het
Epitome. Plantijn zorgde hierbij voor
het drukken van de begeleidende tek
sten, terwijl de Antwerpse prentenuit-
gever Filips Galle de platen van de ver-
kleinde kaarten drukte en uitgever was.
Na de dood van Plantijn in 1589 werd
de succesvolle samenwerking met Or
telius door opvolger Jan I Moretus
voortgezet. In de periode dat hij aan
het hoofd stond van de uitgeverij - van
1589 tot 1610 - werd de atlas nog twee-
maal aanzienlijk uitgebreid. Zelfs tij-
dens het jaar van Ortelius' overlijden,
1598, zagen nog verschillende van zijn
werken het licht, waaronder een nieu-
we uitgave van Theatrum in het Frans
en een heruitgave van de Peutinger-
kaart.
Jan I Moretus werd in 1610 opgevolgd
door zijn zonen Jan II en Balthasar I
Moretus. Zij slaagden erin de koper-
platen en onverkochte exemplaren van
het Theatrum en Epitome van de we-
duwe van Jan Baptist Vrients, die be-
gin 17c eeuw de platen in bezit kreeg,
op te kopen. Balthasar, die na de dood
van Jan II in 1618 alleen het Plantijnse
bedrijf leidde, wilde niets liever dan
een nieuwe uitgave van het Theatrum
op de markt brengen. Met de uitgave
van het Parergon in 1624 probeerde hij
al een deel van dit project te realiseren.
Ondanks herhaalde pogingen van
Balthasar stierf het project echter een
stille dood, mede vanwege de moor-
dende concurrentie met de in Amster
dam uitgegeven atlassen. Met het
drukken van de koperplaten met kaar
ten van de Spaanse editie in 1641 - er
lagen nog voor 25 exemplaren bladen
met tekst in voorraad - was de laatste
bemoeienis van het Plantijnse huis met
(een werk van) Ortelius een feit.
Na de lezingen en de lunch in de met
kerstsfeer overgoten binnenstad van
Antwerpen gaf Imhof een körte rond-
leiding door de tentoonstelling in het
museum. Tal van interessante objecten
waren een genot voor het 00g, zoals
het Album amicorum, bladzijden uit
Plantijns boekhouding betreffende Or
telius en verschillende karakteristieke
edities van het Theatrum. Uiteraard
was de dag met het bezoeken van de
tentoonstelling nog niet afgelopen.
Vele uurtjes werden nog besteed aan
het bezichtigen van het museum zelf,
waarbij men zieh drie tot vier eeuwen
terug in de tijd kon wanen. Voor de
echte fijnproevers was het na al dit
moois tijd voor een goed Belgisch
biertje in het inmiddels eveneens ver-
maarde Elfde Gebod tegenover de
Onze Lieve Vrouwekerk. Mits men de
volgende ochtend de nodige aspirines
in huis had, was de studiedag ander-
maal een succes te noemen.
M. van Egmond
technisch nieuws
Stickerpuzzel Europa ^5
Het woord nieuwste in de tekst op de
bij dit tijdschrift gevoegde stickerpuz
zel van Europa is enigszins misleidend
omdat deze educatieve sticker al enige
jaren gebruikt wordt. In Amerika waar
dit produet oorspronkelijk vandaan
komt werkt men al jaren met deze mo-
dellen. Op verzoek hebben wij van de
firma Barton Nelson Europe b.v. Euro
pa gekregen om te beplakken maar er
zijn op dit gebied vele mogelijkheden.
Mocht het gewenste onderwerp nog
niet in de handel zijn dan kan het ver-
vaardigd worden. Ook kan de tekst
worden aangepast. Het bij dit tijd
schrift gevoegde model is slechts een
voorbeeld van de vele mogelijkheden.
Dit behoeft niet speciaal een kartogra-
fische uitstraling te hebben. De lezers
zullen zieh ongetwijfeld het eerder af-
gebeelde wereldbolletje bestaande uit
losse memoblaadjes herinneren dat
eerder in KT stond afgebeeld. Barton
1999-XXV-2
Nelson levert niet alleen deze stickers
voor het onderwijs maar heel veel an
dere artikelen voor de promotie. Zo
zijn er memoblokjes in allerlei vormen
verkrijgbaar, als lamp, als peer, als tele-
foon en als landkaartvorm, om er maar
een paar te noemen. Alles bedrukbaar
naar eigen wens. Alle soorten Business
Cards, Designs, Note- en Mousepads
en de bekende kubussen met notitie-
blaadjes. En veel meer.
Alle stickers worden met een nieuwe
lijmsoort geleverd die men overal op
kan kleven, zelfs in boeken; zij laten na
verwij deren geen spoor na.
Wie meer wil weten of eventueel een
catalogus wil aanvragen kan contact
opnemen met: Barton Nelson Europe
b.v., Roermondseweg 140 A, 5935 ad
Tegelen (tel. 077 - 326 44 44, fax 077 -
326 44 43, e-mail: bebco@plex.nl,
Internet: www.bebco.com.
Chr.J. Snabilie
aankondigingen
Nieuw versehenen kaarten,
atlassen en cd-rom's
Onbegrensdfietsen van Amsterdam
naar Barcelona. Amsterdam: Carto
Studio, 1999.
- DeelA: (Brüssel) - Leuven - Toul -
Beaune - Cluny. 40 kaartbladen.
Prijs ca. 42,50.
- Deel ia: Maastricht - Luxembourg -
Nancy. Herziene uitgave, 30 kaart
bladen. Prijs ca. 27,-.
Wolters-NoordhoffWereld@tlas. Eerste
editie. Cd-rom voor Windows 95 en
Windows NT. Groningen: Wolters-
Noordhoff, 1999. isbn 90 01 96896 1.
Prijs 149,95.
Nieuwe stadsplattegronden van
Suurland Falkplan:
- Groningen (met Haren, Hoogkerk,
Middelbert en Engelbert). 5ie dr.,
schaal 1:10.000. Eindhoven: Suur
land Falkplan, 1998. Kaart in kleur;
84 x 102 cm, gevouwen 24 x 10 cm.
- Tilburg stadsplattegrond met cen-
trumkaart en volledig straatnamen-
register (met Berkel-Enschot en
Udenhout). 28e dr., schaal ca.
1:12.500. Eindhoven: Suurland
Falkplan, 1998. Kaart in kleur; 91 x
71 cm, gevouwen 24 x 10 cm.
- Dordrecht stadsplattegrond met
centrumkaart en volledig straatna-
menregister (met 's-Gravendeel,
Hendrik-Ido-Ambacht, Oud-Al-
blas, Papendrecht en Zwijndrecht).
I3e dr., schaal 1:12.500. Eindhoven:
40
