KAAKT
T E LO ETI
©'S WAW«
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
1999-XXV-3
■Millen'
Uib.Muhae
Figuur 4. Fragment van de kaart van de Teloetibaai (Zuid-Ceram) op de schaal
1:100.000. Samengesteid door H. von Rosenberg in 1862. Bron: Von Rosenberg, 1874.
<lw
door
C. B. H. von Rosetvberg.
,Sch nal oan. 1:100.000
1869 en 1870 verkenningstochten naar Nieuw-Guinea wer
den ondernomen en wel naar de kuststreken van en eilanden
in de Geelvinkbaai (figuur 5).
Terug in Europa
Geteisterd door reuma en lichamelijk uitgeput door de vele
reizen, dikwijls onder primicieve omstandigheden, op klei
ne schoeners met uitsluitend inheemse bemanning, bood
hij in 1871 zijn ontslag aan uit 's lands dienst, hetgeen eervol
werd verleend. Nog in hetzelfde jaar keerde hij terug naar
Europa, waar hij zieh eerst te Darmstadt vestigde. In 1875
verhuisde hij naar Den Haag waar hij zieh verder aan publi-
cistische arbeid wijdde.
Publicaties
Von Rosenberg heeft ons tal van publicaties nagelaten.
Daaronder vallen tientallen artikelen over ornithologische
onderwerpen, versehenen in Duitstalige, Engelse en Neder-
landse vakbladen. Daarnaast valt een reeks topografische
beschrijvingen te vermelden van onbekende en nauwelijks
bekende eilanden en kuststreken, vaak met bijzonderheden
over flora en fauna en de maatschappelijke situatie, meestal
van kaarten voorzien. Veel van zijn reisverslagen en dagboe-
ken zijn gebundeld tot twee grotere werken, respectievelijk
in het Nederlands en het Duits: De Reistochten naar de
Geelvinkbaai [1875] met een uitvoerige inleiding alweer
door Robide van der Aa waarin onder meer Von Rosen-
berg's kaarten werden geprezen, en Der Malayische Archipel
- Land und Leute [1878] met een voorwoord van prof. PJ
Veth.
Afgezien van de kaarten bij zijn artikelen is er van zijn oor-
spronkelijk kartografisch werk weinig terug te vinden. Ook
Sporen daarvan zijn moeilijk achter-
haalbaar. Wel wees Robide van der Aa
er op dat W.F. Versteeg, oud-chef To-
pografisch Bureau in Batavia, voor de
herziening van zijn Algemeene Atlas
van Nederlandsch Indie (1872) en voor
de daarop volgende Maleise uitgave
(1875), van de kaarten van Von Rosen
berg gebruik maakte. Maar de kaart
van Ceram in het standaardwerk over
het eiland van kapitein F.J.P. Sachse
(1922) vertoont weinig gelijkenis met
de zestig jaar tevoren door Von Rosen
berg verzamelde gegevens. Het archief
van het Ministerie van Kolonien bevat
gegevens betreffende benoemingen, sa-
lariszaken, onderscheidingen en zijn
naturalisatie tot Nederlands Staatsbür
ger in 1864. Ook werd de opdracht om
Ceram te karteren daar teruggevon-
den. Voorts bevatte het bestand van
het Algemeen Rijksarchief (ara) de
kaarten van het eiland Nias en van de
Geelvinkbaai die hier zijn afgebeeld.
Het is waarschijnlijk dat een deel van
zijn papieren zieh te Darmstadt be-
vindt, waar hij zieh na terugkomst uit
Indie vestigde. Zeker is dat zieh daar
in het Stadtarchiv zijn Arbeits-und
Reisetagebücher bevinden, die onge-
twijfeld aanvullende informatie zullen
opleveren. De nasporingen voor dit
overzicht bleven echter tot Nederland
beperkt.
Von Rosenberg overleed in 1888. Zijn
stoffelijk overschot werd in het fami-
liegraf te Darmstadt bijgezet. Tijdens
zijn leven vielen hem talrijke onder
scheidingen ten deel, zowel van over-
heidswege als van wetenschappelijke
organisaties, Duitse zowel als Neder-
landse. Onder de laatste ressorteren
erelidmaatschappen van het Neder
lands Aardrijkskundig Genootschap en
van Natura Artis Magistra.
Literatuur
Franz, E.G. und J. Rainer (1981),
Hessische Entdecker. Forschungen in
fünf Erdteilen. Ausstellung der Hessi
schen Staatsarchive zum Hessentag.
36 pp.
Gelder, R. van (1997), Het Oostin-
disch Avontuur. Duitsers in dienst
van de voc (1600-1800). Nijmegen:
Sun.
Robide van der Aa, P.J.B.C. (1875),
Voorrede van de onder 1874 genoem-
de publicatie van Von Rosenberg, 24
pp.
Robide van der Aa, P.J.B.C. (1879),
Reizen naar Nederlandsch Nieuw-
8
