De Atlas Van der Hagen digitaal
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
P. Alkhoven
historische kartografie, atlaskartografie, reproductie, praktijk
historic cartography, atlas cartography, reproduction, applications
cartographie historique, cartographie d'atlas, reproduction de cartes, applications
TREFWOORDEN
KEYWORDS
MOTS-CLES
Op 20 September 1995 ondertekenden de Koninklijke
Bibliotheek en de British Library een samenwerkings-
overeenkomst. Deze overeenkomst vormde de Start van
een gezamenlijk digitaliseringsproject waarin delen van
twee atlassen, de Atlas Van der Hagen (ca. 1690) uit de
Koninklijk Bibliotheek en de Atlas Beudeker (ca. 1750)
uit de British Library, zijn gedigitaliseerd en via het
Internet toegankelijk gemaakt. Dit artikel vertelt iets
over de Atlas van der Hagen, een uitzonderlijk mooi ge-
kleurde atlas factice, en de wijze waarop deze is gedigi
taliseerd.
De Atlas Van der Hagen bestaat uit
vier in perkament gebonden delen met
elk ca. 100 bladen en is eind zeventien-
de eeuw verzameld, waarschijnlijk
door de Amsterdamse koopman Dirk
van der Hagen. In totaal gaat het om
ca. 450 kaarten van verschallend for-
maat en materiaal. Zo zijn er topogra-
fische kaarten, prenten, uitvouwbare
kaarten, ingeplakte kaarten en soms
meerdere prenten op een vel. Kaarten
en prenten van alle werelddelen zijn in
de atlas vertegenwoordigd. De Atlas
Van der Hagen is sinds 1887 in het be-
zit van de Koninklijke Bibliotheek en
is afkomstig uit het legaat van P.J.B.C.
Robide van der Aa.
De Atlas Van der Hagen is een atlas
factice, een atlas samengesteld uit
kaarten, prenten, gravures en ander
materiaal. Behalve veel topografisch
materiaal zoals land- en streekkaarten,
meestal versierd met geornamenteerde
cartouches, bevat de atlas series pren
ten en losse prenten van historische
gebeurtenissen, belegeringen, overwin-
ningen, nieuwsprenten, stadsgezich-
ten, panorama's en lusthoven. In een
aantal gevallen zijn er verklärende tek-
Dr Patricia Alk
hoven, Koninklijke
Bibliotheek,
Library Research
Department, Post
bus 9040p, 2909 LK
Den Haag,
tel. ojo-3140441,
fax 0J0-314042J,
e-mail:
patricia.alk-
hoven @konbib. nl.
sten en soms lofdichten aanwezig. Een atlas factice geeft een
heel persoonlijk beeld van wat de verzamelaar blijkbaar be-
langrijk en mooi vond. Daarnaast geeft de inhoud van de
atlas 00k een tijdsbeeld van gebeurtenissen. Veel zeventien-
de-eeuwse factices zijn helaas verloren gegaan. Daarom is de
Atlas Van der Hagen 00k een relatief zeldzaam voorbeeld
van deze categorie atlassen. De Atlas is geheel afgezet (ge-
kleurd) waarschijnlijk door meester-afzetter Dirk Jansz. van
Zanten die 00k de beroemde 46-delige factice Atlas Blaeu-
Van der Hern heeft ingekleurd. Deze atlas bevindt zieh in
de Oostenrijkse Nationale Bibliotheek. De kwaliteit en de
kleuring van de Atlas Van der Hagen zijn van uitzonderlijke
kwaliteit die vergelijkbaar zijn met de Atlas Blaeu-Van der
Hem. Er is in ruime mate gebruik gemaakt van bladgoud
en duurdere en diepere kleuringen.
Hoewel iedereen inmiddels over de Atlas Van der Hagen
spreekt, is het niet helemaal zeker dat Dirk van der Hagen
00k de samensteller van de atlas is geweest. De atlas is aan
hem toegeschreven op basis van een advertentie in de Am-
sterdamsche Courant van 24 juli en 26 augustus 1710: "sal
Figuur 1. Drie van de vier folio 's van de Atlas Van der Hagen
(ca. 1690). Open ligt de wereldkaart in 2 hemisferen van Joannes
de Rarn: NOVISSIMA TOTIUS TERRARUM ORBIS TABULA.
23
