Baarle-Nassau Baarle-Hertog
de rijksgrenzen afgebakend?!
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT I999-XXV-4
L.J.C.M. Minnebach
landmeetkunde, coördinatensystemen, overheidskartografie, praktijk trefwoorden
land surveying, co-ordinate Systems, official cartography, applications keywords
lever (topographique), systemes de coordonnees, cartographie officielle, applications mots-CLES
Dit artikel is gebaseerd op een presentatie tijdens de
studiedag van de werkgroep Kartografische Produktie-
technieken te Baarle-Nassau. In deze grensplaats dringt
zieh automatisch de vraag op, hoe de enclaves zijn ont-
staan en hoe de rest van de Belgisch-Nederlandse rijks
grens is ontstaan, vastgelegd en afgebakend. Bovendien
wordt in dit artikel kort ingegaan op het verschil in
coördinatenstelsels in Nederland en Belgie en de Pro
blemen die dit oplevert.
Om een totaal beeld te krijgen zal in dit artikel eerst inge
gaan worden op het ontstaan van de totale landsgrens tus-
sen Belgie en Nederland; vervolgens zal ingezoomd worden
op het Gat van Nederland rondom Baarle-Nassau Baarle
Hertog, om uiteindelijk in de enclaves binnen deze ge-
meentes terecht te komen.
Landsgrens
Inleiding
De geschiedenis van Baarle-Nassau
Baarle-Hertog en de daarbij gepaard
gaande grondpuzzel gaan terug tot
1198. In dat jaar gaf de Hertog van
Brabant een deel van zijn gronden on-
der Baarle uit aan de Heer van Breda
(Baarle onder Breda); een ander deel
van de gronden bleef onder zijn eigen
beheer (Baarle onder den Hertog).
Ondanks vele internationale ontwik-
kelingen is deze twee-herige opdeling
nog steeds de basis voor Baarle-Nassau
en Baarle-Hertog.
Bij de term rijksgrenzen komt snel de
omschrijving boven drijven zoals J.
Pricken er aan gaf in 1954: "Geheim-
zinnige, denkbeeidige lijn, aan de
overkant waarvan een andere Staat be-
gint, waar andere wetten gelden, waar
met een andere munt gerekend wordt,
waar mensen wonen van wie wij ons
misschien inbeeiden dat zij anders zijn
dan wij."
Onder afgebakend moeten in dit geval
twee zaken worden verstaan: enerzijds
de zichtbare afbakening met grenspa-
len of andere bakens en anderzijds de
geometrische afbakening van de gron
den.
Ing. L.J.C.M.
Minnebach is
werkzaam bij het
Kadaster in de
Directie Zuid,
Postbus 90m,
4800 RA Breda,
tel. 076-4246641.
In het kader van dit artikel moet bij landsgrens gedacht
worden aan alleen de Belgisch/Nederlandse grens. De
Duits/Nederlandse grens blijft hier geheel buiten beschou-
wing. De landsgrens strekt zieh uit van Vaals tot aan 't
Zwin. Een totale lengte van zo'n 450 km.
In 1830 werd de Belgische onafhankelijkheid uitgeroepen
door het Voorlopig Bewind. Ruim een half jaar later erken-
den de grote mogendheden de Belgische soevereiniteit. Op
26 juni 1831 werd daartoe het verdrag van de xvm artikelen
ondertekend. Hierin stond aangegeven, dat het Belgische
grondgebied alles omvatte wat in het Koninkrijk van 1815
niet behoord had tot de Republiek der Verenigde Provin-
cien in 1790. Een ruime omschrijving. Toen op 19 april 1839
het Vredesverdrag werd ondertekend, was de grens in grote
trekken aangegeven door de diplomaten. Zij besloten toen
een commissie in te richten om de grens in detail aan te ge-
ven. Deze commissie zou zo spoedig mogelijk in Maastricht
bijeen moeten komen. Op 8 augustus 1843 was het zover.
Op die dag werd de 'Convention de limites' ondertekend
met het daarbij behorende 'Proces-verbaal descriptief de la
delimitatiori (beschrijvend proces-verbaal van de vaststel-
ling van de grenzen), in de volksmond bekend als het Uit-
voeringsverdrag van Maastricht.
Uitvoeringsverdrag van Maastricht - 8 augustus 1843
Wat stond er in dit uitvoeringsverdrag? Allereerst hadden de
commissarissen kaarten laten vervaardigen op de schaal
1:2500 waarop het grensverloop werd aangegeven. Boven
dien werd de gehele grens beschreven met al haar bochten,
sprangen, zichtlijnen enzovoort. Dit werd 00k vastgelegd in
het Beschrijvend Proces-verbaal. Bovendien werd aangege
ven op welke plaatsen grenspalen geplaatst zouden worden.
En in een reglement werd vastgelegd hoe de plaatsing zou
33
