De geschiedenis van BAARLE- Nassau-Hertog
ENIG TER WERELD: DE VERBROKKELDE ENCLAVE
DE TWEELANDENPUZZEL BAARLE-NASSAU-HERTOG
VW Baarle-Nassau-Hertog, Nieuwstraat 16, NL- 5111 CW Baarle-Nassau Telefoon +00 31 (0)13 - 5079921
De historie heeft Baarle een gebiedsdeel nagelaten van twee gemeenten. Dit dorp is uniek van samenstelling: de ene gemeente is
Nederlands en de andere Belgisch. De bevolking is volkomen ingesteld op deze aparte situatie. De Problemen en mogelijkheden
zijn er vaak zö veelzijdig dat zelfs de knapste juristen en politici er geen raad mee weten.
Hoe lang Baarle precies bestaat, is niet te zeggen. Het zal, zoals
de meeste plaatsen, gegroeid zijn uit oude nederzettingen zoals
Caesar die al vond in 54 v.Chr.
In de geschiedenis treffen we de naam Baarle voor het eerst aan
in 992, wanneer gravin Hilsondis haar bezittingen in het land van
Strijen, waartoe Baarle behoort, in een stichtingsacte vermaakt
aan de abdij van Thorn (Limburg).
Op het einde van de 12e eeuw had Godfried van Schoten, heer
van Breda, het kasteel van Breda in zijn bezit met het zuidelijk
daarvan gelegen land. Zijn voorvaderen hadden dit als vrijgoed
gekregen van de voorgangers van Hertog Hendrik I van Brabant.
In die tijd werd echter het recht op het land van Breda betwist door
de Graaf van Holland, Dirk VII, die er zijn oog op had laten vallen.
Waarschijnlijk gedwongen, stond Godfried het land af aan de
Hertog van Brabant, bij charter van 1196. Zodoende werd het
gezag van de Hertog over dit gebied erkend en verklaarde de
Graaf van Holland in 1203 verder van zijn rechten af te zien.
Hierdoor was een oorlog voorkomen. Uit dankbaarheid kreeg
Godfried zijn gebied weer terug als leengoed met alle
onontgonnen bos-, heide-, en moerasgebieden, die voorheen niet
tot zijn gebied behoorden. De Hertog zelf hield alle bewoonde
cijnsgoederen. Dit werd Baarle van de Hertog Baarle-Hertog.
Door normale erfrechten komt het gebied van Godfried in 1404
aan Graaf Engelbert van Nassau als Heer van Breda. Daarmee
werd het Baarle van Nassau Baarle-Nassau. De Hertog had
ondertussen alle zeggenschap over dit grondgebied verloren.
Bij de Vrede van Munster in 1648 werd het Baarle onder Nassau
als deel van de Baronie van Breda bij de Generaliteitslanden (de
Noordelijke Nederlanden) ingedeeld en kwam het Baarle onder de
Hertog als deel van de Baronie van Turnhout bij de Zuidelijke
Nederlanden.
Het merkwaardige nu is, dat deze gebiedsverdeling door allerlei
verwikkelingen en bemoeienissen in deze zelfde vorm de eeuwen
en gebeurtenissen heeft doorstaan. Noch bij de Vrede van
Munster in 1648, noch bij de vestiging van de Franse overheersing
in 1815, noch zelfs na de Belgische opstand van 1830 heeft de
tweeledigheid van Baarle verandering ondergaan.
Bij het Tractaat van Maastricht in 1843 werd wel de grens tussen
Belgie en Nederland vastgesteld, maar voor het gebied van de
Baarles tussen de grenspalen 214 en 215 bleek dit een
onmogelijke zaak. Voor dit gebied werd, over een afstand van 50
km., de afzonderlijke nationalitiet van elk kadastraal perceel
beschreven: 5732 stuks. Hertog en Nassau hebben dit
ondertekend met de opmerking dat een 80 roedengebiedje in de
Withagen onder Ulicoten bij Belgie zou hören maar kadastraal in
Nederland was ondergebracht. Het was te moeilijk en te
onbelangrijk om dat in die tijd verder uit te zoeken zodat dit
'betwist' de geschiedenis is ingegaan. Daarnaast bleken de
Belgische percelen in 21 stukken, omringd door Nederlands
grondgebied enclaves), Baarle-Hertog te vormen. In deze 21
enclaves bevonden zieh weer 7 Nederlandse gebieden, die
volledig omringd door de Belgische enclaves, Nassause exclaves
waren, maar er lag ook in het Hertogse kerkdorp Zondereigen nog
een Nederlands gebied, de enige Nassause enclave.
Door de heel bijzondere vaststelling van dit grensgedeelte had
niemand meer gedacht aan de andere aanpalende Belgische en
Nederlandse gemeenten längs het gebied tussen de grenspalen
214 en 215. Uiteindelijk hebben zij op 26 april 1974 pas voor hun
officiele grensvaststelling getekend op het Stadhuis van
Turnhout. De Grenspaal in het centrum van Baarle herinnert aan
deze gebeurtenis en Staat tevens symbool voor alle grenslijnen die
dit gebied doorkruisen.
Er lag nu een ondertekening van Hertog en Nassau over hun
onderlinge puzzelgrenzen en er lag een ondertekende vaststelling
van de grenzen tussen de respectieve Nederlandse en Belgische
dorpen in dit gebied. Het 'betwist gebied was nog steeds niet van
de juiste nationalteit voorzien en de enclavegrenzen waren nog
niet officieel als Rijksgrens door Belgie en Nederland vastgesteld.
Om ook dit in orde te brengen, zijn beide kadasterdiensten in 1980
begonnen met het seeuur opmeten en beschrijven van de
enclavegrenzen. Uiteindelijk werden op 31 Oktober 1995 deze
grenzen als Rijksgrens vastgesteld. Het 80 roeden stukje (2632
m2) bleek inderdaad Belgisch te zijn waardoor Baarle-Hertog haar
22ste enclave toebedeeld kreeg maar op een plaats in het dorp
bleek de voordeur van een woonhuis niet op Belgisch gebied te
liggen zodat Nassau er een huis bij kreeg.
De geschiedenis is hier kort en overzichtelijk weergegeven voor iedereen die daar snel inzicht in wil verwerven. De hele situatie levert ruim
voldoende stof op voor gespecialiseerde studies op elk terrein. De plaatselijke VW zal graag iedereen behulpzaam zijn bij het verzamelen van
adressen en/of gegevens. Ook deze informatie is een eigen uitgave van de plaatselijke VW:
Open.Wintertijd van 1 okt. tot 1 aprilvan 10 tot 12 en van 13 tot 16 u. Seizoen van 1 april tot 1 okt.: van 9 tot 12 u en van 13 tot 17 u.
Het hele jaar zaterdags: van 10 tot 15 u. open en 's maandags'gesloten. Medio juli - augustus: ook zondags van 10 tot 15 u.
Het grondgebied onder de voordeur van een woonhuis is bepalend voor het land waartoe de eigendommen en de bewoners vallen. De inwoners
achter een Nederlandse voordeur vallen onder de Nederlandse wetgeving en die achter een Belgische hoofdingang onder de Belgische. De
grenzen lopen verder dwars door huizen, over percelen, wegen en trottoirs. De huisnummerbordjes zijn voorzien van een Nederlandse of
Belgische driekleur. Op de Singel is de grillige grenslijn in het wegdek aangegeven.
Aan de zijkant van het Nederlandse gemeentehuis (hoek Singel-Alphenseweg) vindt u een groot informatiepaneel. Verspreid over beide
gemeenten kan gewandeld of gefietst worden längs zo'n 25 kleinere paneeltjes die iets verteilen over een bezienswaardigheid.
In de kern Baarle-Nassau-Hertog zijn alle Winkels elke zondag open en kunt u overal betalen met Nederlands of Belgisch geld. Zowel
Nederlandse als Belgische merken en produeten zijn in Baarle naast elkaarte vinden, te vergelijken en te kopen. Dit internationale dorp is ruim
20 horecagelegenheden rijk zodat u er kunt eten en drinken naar eigen smaak en behoefte. Als de drukte van het centrum u teveel wordt, kunt
u volop rust vinden in de mooie natuur van het uitgestrekte buitengebied. Baarle als centrum van de Nederlandse en Belgische Kempen en als
hart van de Benelux kan iedereen volop plezier en genot verschaffen. U BENT ER VAN HARTE WELKOM.
Tekst lay-out DE REYGERSBERGH, BAARLE-NASSAU-HERTOG
