T
T T T
Ruimtelijk redeneren
Temporeel redeneren
Ruimtelijk-temporeel
redeneren
1
I II I
T11
t t t
Tn
Tijdstippen van inwinning
T1
Tn
6
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
2000-XXVI-I
en temporele redeneringen, maar ruimtelijk-temporeel den
ken, beschouwing van het gedrag van een fenomeen in ruimte
en tijd, is minder eenvoudig (figuur i). In een temporele gis-
omgeving (tgis) zal gecombineerde analyse wel gemakkelijker
gaan, maar afgezien van enkele prototypes [Peuquet Wentz,
1994] is er nog geen volledig operationeel tgis [Castagneri,
1998]. Ruimtelijk-temporeel denken lijkt 00k mogelijk met ge-
animeerde visualisatie van dynamische gegevens.
Hoe goed je kunt redeneren met ruimtelijk-temporele gege
vens wordt onder meer bei'nvloed door factoren die te maken
hebben met de inwinning van gegevens, zoals tijdstip, fre-
quentie, schaal en resolutie. Beslissingen daarover worden vaak
niet genomen op basis van het optreden van veranderingen,
maar op andere (bijvoorbeeld economische) gronden (figuur
2). Veranderingen kunnen echter worden gezien als indicato-
ren van ontwikkelingen. In de huidige context zijn ze te defi
nieren als: variaties in de geometrische, thematische of tempo
rele karakteristieken van ruimtelijke verschijnselen in de tijd,
ol in een combinatie van deze karakteristieken.
Om het gedrag van dynamische fenomenen te kunnen onder-
zoeken, is het niet voldoende om alleen de 'voetafdrukken' van
dynamiek in een ruimtelijke context te volgen; er is 00k infor-
matie nodig over temporele karakteristieken, zoals volgorde en
duur van de diverse stadia in een ontwikkeling, de mate van
verandering enz. Vasiliev [1997] heeft een raamwerk voorgesteld
voor de grafische weergave van ruimtelijk-temporele gegevens in
statische kaarten. In dynamische kaarten (animaties) kunnen de
temporele karakteristieken van veranderingen in wereldtijd'
echter worden weergegeven binnen de looptijd van een anima-
tie, ofwel 'animadetijd' [Kraak MacEachren, 1994]. Dynami
sche en interactieve grafische weergaven van ruimtelijk-tempo
rele gegevens, bij voorkeur volledig geintegreerd in een tgis-
omgeving, kunnen daarom misschien een dimensie toevoegen
aan de interpretatie van geografische gegevens.
Een expert die animaties bekijkt om ruimtelijke fenomenen te
monitoren, kan informatie over de dynamiek ontlenen aan
veranderingen die optreden in de traditionele grafische varia-
belen (zoals poside, vorm, kleur, grootte enz.). De vraag is
echter wat in dit verband de rol van zogenaamde dynamische
beeldvariabelen is. Dergelijke variabelen zijn onder meer ge-
identificeerd door DiBiase et al. [1992] en MacEachren [1994].
Voorbeelden zijn het moment waarop verandering zichtbaar
I VpranHpringpn in Hp tijd
Figuur 2 - Momenten
waarop gegevens
worden ingewonnen
staan meestal los van
de momenten waarop
veranderingen optre
den.
Figuur 1 - Manieren
om te redeneren met
ruimtelijk-temporele
gegevens.
wordt, volgorde en duur van de diverse
stadia, de frequentie waarin een situatie
zieh herhaalt, en de mate van verande
ring [zie 00k Ormeling Kraak, 1999].
MacEachren [1995] en Yaman Koop
[1996] hebben - in de traditie van Bertin
- geprobeerd om toepassing van de dyna
mische variabelen te koppelen aan het
meetniveau van de gegevens die ermee
worden weergegeven. Een andere optie is
om de variabelen te koppelen aan dyna
mische eigenschappen van de gegevens.
In het kader van een onderzoek naar de
rol van de dynamische beeldvariabelen
voor het monitoren van veranderingen
in de fysische omgeving, wordt in dit ar-
tikel ingegaan op karakteristieken van
dynamische fenomenen. Dit kan worden
gezien als een deelverslag van het onder
zoek, waarvan het uiteindelijke doel is
om visualisatiemethoden en interactiege-
reedschappen te ontwikkelen die door
specialisten gebruikt kunnen worden
voor visuele exploratie van gegevens bij
het uitvoeren van monitoringtaken.
Hierna wordt eerst nader ingegaan op
vragen en taken die een rol speien bij het
monitoren van dynamische gegevens.
Vervolgens wordt een raamwerk van
concepten voorgesteld om dynamische
verschijnselen die relevant zijn voor het
monitoren van de fysische omgeving te
karakteriseren. Het artikel wordt beslo-
ten met enkele discussiepunten.
Ruimtelijk-temporele gegevens
en monitoring
Om de dynamische verschijnselen die
relevant zijn voor het uitvoeren van ta
ken op het gebied van monitoring te ka
rakteriseren, kan een raamwerk van con
cepten dat deze verschijnselen in algeme-
ne termen beschrijft nuttig zijn, vooral
als daaraan representatievariabelen te
koppelen zijn.
Een dergelijk raamwerk zal aan een aan-
tal voorwaarden moeten voldoen. De
concepten ervan moeten:
